Myśl reformatorska Sejmu  Czteroletniego w świetle  dylematów zachodniego  republikanizmu XVIII wieku.  Zarys problematyki*

Rafał Lis

Published : 2013-06-30

Vol. 4 No. 7 (2013)

THE THOUGHT OF THE REFORM CAMP OF THE FOUR-yEAR Sejm IN LIGHT OF THE DILEMMAS OF 18TH CENTURy WESTERN REPUBLICANISM. AN OUTLINE OF THE PROBLEM

Rafał Lis

Section: Thematic Articles

Abstract

This article is an attempt to identify the most important outcomes of the Western political thought of the 18th century, which sought to revise the republican tradition. It is admitted that this tradition, having been influenced by an understanding of the modern challenges of commerce and statehood, was about to abandon its previous inspirations, namely the ideals of ancient citizenship. The following, most essential aim of the article is to show in this context the possibilities of Polish republicanism, especially the thought of the Reform Camp. With these purposes in mind the paradoxes of modernity and republicanism are presented in the first turn. These can be found – following some conclusions of John G.A. Pocock’s civic humanistic reading – in the writings by Montesquieu, the philosophers of the Scottish Enlightenment and, lastly, the American federalists, which actually exemplified a new republican tradition. The conclusions pointed out in the first part
of the article, provide us with a comparative framework to examine the Polish struggle with modernity. The last are exemplified here by the thought of Hugo Kołłątaj, the author of the famous Listy anonima, who was indeed one of the most spectacular writers of the Reform Camp. That thought, as it turns out, displays similar concerns of the Western theorists, in its perspectives on political economy and the effectiveness of government. Even if opposed to the preachers of ancient republicanism of the Polish szlachta, willingly supporting themselves through the authority of Jean-Jacques Rousseau, it reveals, however, many indications of typical republican rhetoric. Broadly speaking, this analysis will suggest that this thought can be considered to be a sort of Polish answer to the republican dilemmas of modernity.

Keywords

republicanism ; civic tradition ; commercial society ; modernity

Details

References

Indicators

Authors

Download files

PDF (Język Polski)

Zasady cytowania

Altmetric indicators

Licence

Authors who publish with this journal agree to the following terms:

Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a CC BY-ND licence that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
Authors are asked to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.

Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access). We advise to use any of the following reserach society portals:

References

Armitage, D., 2005, Empire and Liberty: A Republican Dilemma, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge.

Bailyn, B., 1992, The Ideological Origins of the American Revolution, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge (enlarged edition).

Bloom, A., 1990, Rousseau – the Turning Point, w: Bloom, A. (ed.), Confronting the Constitution. The Challenge to Locke, montesquieu, jefferson, and the Federalists form Uitlitarism, Historicism, Marxism, Freudianism, Pragmatism, Existentialism..., AEI Press, Washington.

Butterwick, R., 2008, Konstytucja 3 Maja na tle nowożytnej Europy. Synteza republikanizmu i monarchizmu, w: Lex est Rex in Polonia et in Lithuania... Tradycje polityczno-prawne Rzeczypospolitej – doświadczenie i dziedzictwo, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa.

Butterwick, R., 2003, O ideologii krajowej i dworskiej w Anglii i w Polsce w wieku XVIII, w: Skowron, R., Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków.

Carrithers, D.W., 2001, Democratic and Aristocratic Republics: Ancient and Modern, w: Carrithers, D.W., Mosher, M.A., Rahe, P.A. (eds.), 28 Warto pamiętać, że w toku poufnych rozmów nad Ustawą rządową poglądy republikańskie Kołłątaja ewoluowały w duchu właściwego dla stronnictwa patriotycznego kompromisu z bardziej monarchistycznym (umiarkowanym) stanowiskiem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego [por. Rostworowski

, s. 385-388].

Por. artykuł Agnieszki Puszkow-Bańki w niniejszym numerze.

Montesquieu’s Science of Politics: Essays on the Spirit of Law, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham.

Dickinson, H., 1977, Liberty and Property. Political Ideology in Eighteenth Century Britain, Weidenfeld & Nicolson, London.

Dihm, J., 1959, Sprawa Konstytucji Ekonomicznej z 1791 r. (na tle wewnętrznej i zagranicznej sytuacji Polski), Komitet Historii Nauki PAN, Monografie z dziejów nauki i techniki, t. 10, Wrocław.

Duncan, Ch.M, 1995, The Anti-Federalists and Early American Political Thought, Northern Illinois University Press, De Kalb.

Forbes, D., 1985, Hume’s Philosophical Politics, Cambridge University Press, Cambridge (reprint).

Forbes, D., 1975, Sceptical Whiggism, Commerce and Liberty, w: Skinner, A., Wilson, T. (eds.), Essays on Adam Smith, Clarendon Press, Oxford.

Geuna, M., 2005, Republicanism and Commercial Society in the Scottish Enlighten ment: The Case of Adam Ferguson, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge.

Goldsmith, M.M., 1994, Liberty, Virtue and the Role of Law, 1689-1770, w: Wootton, D. (ed.), Republicanism, Liberty, and Commercial Society, 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.

Grześkowiak-Krwawicz, A., 2000, O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, IBL PAN, Warszawa.

Haakonssen, K., 1998, Republikanizm, w: Goodin, R.E., Pettit, P. (red.), Przewodnik po współczesnej filozofii polityki, przekł. C. Cieśliński, M. Poręba, „Książka i Wiedza”, Warszawa.

Hume, D., 1985, Essays Moral, Political and Literary, eds. T.H. Green, T.H. Grose, Liberty Fund, Indianapolis.

Ignatieff, M., 1986, Smith and Rousseau and the Republic of Needs, w: Smout, T.C. (ed.), Scotland and Europe 1200-1850, John Donald Publishers, Edinburgh.

Kenyon, C., 1966, The Political Thought of the Antifederalist, w: Kenyon, C., (ed.), The Antifederalists, Northeastern University Press, Boston.

Kołłątaj, H., 1954, Listy anonima i Prawo polityczne narodu polskiego, t. 1-2, oprac. B. Leśnodorski i H. Wereszycka, PWN, Warszawa.

Kołłątaj, H., 1791, Mowa ks. Hugona Kołłątaja podkanclerzego koronnego na sesji sejmowej dnia 10 listopada 1791 w materyi starostw dana.

Kołłątaj, H., 1790, Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego O sukcesy i tronu (...), Warszawa.

Krasiński, A., 1790, List w materyi sukcesyi tronu do przyjaciela pisany, w: Hugona Kołłątaja, referendarza W. Ks. Lit. Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego O sukcesyi tronu (...), Warszawa.

Lis, R., 2011, Wojciech Turski przeciw sukcesji tronu. Próba ponownego odczytania myśli republikańskiej z okresu Sejmu Czteroletniego, „Politeja”, 15, s. 415-452.

Lis, R., 2012a, Monteskiusz i Rousseau a polska myśl polityczna w przededniu Konstytucji 3 Maja. Zarys problematyki, „Politeja”, nr 1 (19), s. 389-409.

Lis, R., 2012b, Między Konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikantów w latach 1791-1793, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. LXIV, z. 2, s. 161-191.

Lis, R., 2012c, Adam Smith a polska doktryna wolnego handlu u schyłku XVIII wieku. Wokół polemik w kwestii umiejscowienia myśli ekonomiczno-politycznej Hugona Kołłątaja i Michała Ossowskiego, „Ekonomia”, nr 4 (21),

s. 11-29.

łobarzewski, I., 1789, Zaszczyt wolności polskiej, angielskiej wyrównywający, z uwagami do tego stosownemi i opisem rządu angielskiego, Warszawa.

Main, J.T., 1989, The Antifederalists. Critics of the Constitution, 1781-1788, The University of North Carolina Press, Chaper Hill (renewed edition).

Michalski, J., 1983, Z problematyki republikańskiego nurtu w polskiej reformatorskiej myśli politycznej w XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, R. XC, nr 1, s. 327-337.

Monteskiusz, 2003, O duchu praw, przekł. T. Boy-żeleński, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.

Morgan, E.S., 1986, Safety in Numbers: Madison, Hume, and the Tenth Federalist, „Huntington Library Quarterly”, 49, s. 95-112.

Morski, T., 1790, Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego, Warszawa.

Pietrzyk-Reeves, D., 2012, Ład Rzeczypospolitej. Polska myśl polityczna XVI wieku a klasyczna tradycja republikańska, Księgarnia Akademicka, Kraków.

Pocock, J.G.A., 1983, Cambridge Paradigms and Scotch Philosophers: A Study of the Relations Between the Civic Humanist and the Civil Jurisprudential Interpretation of the eighteenth-Century Social Thought, w: Hont, I., Ignatieff M. (eds.), Wealth and Virtue. The Shaping of Political Economy in the Scottish enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.

Pocock, J.G.A., 1975, The machiavellian moment. Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition, Princeton University Press, Princeton.

Quinn, F. (red.), 1999, Eseje polityczne federalistów, oprac. F. Quinn, przekł. B. Czarska, Znak, Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków-Warszawa.

Robertson, J., 1985, The Scottish Enlightenment and the Limits of the Civic Tradition, w: Hont, I., Ignatieff, M. (eds.), Wealth and Virtue. The Shaping of Political economy in the Scottish enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.

Robbins, C., 1959, The eighteenth Century Commonwealthman, Harvard University Press, Cambridge.

Rousseau, J.-J, 1966, Uwagi o rządzie polskim, przekł. M. Staszewski, w: tenże, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie polskim [i inne pisma], przekł. B. Baczko i in., oprac., wstęp i przypisy B. Baczko, PWN, Warszawa.

Rostworowski, E., 1954, Korespondencja Szczęsnego Potockiego z Sewerynem Rzewuskim z lat 1788-1796, „Przegląd Historyczny”, t. XLV, s. 722-740.

Rostworowski, E., 1963, Legendy i fakty XVIII wieku, PWN, Warszawa.

Rostworowski, E., 1966, Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Rostworowski, E., 1976, Republikanizm polski i anglosaski w XVIII wieku, „Miesięcznik Literacki”, XI, sierpień 1976, nr 8 (120), s. 94-103.

Rostworowski, E., 1957, Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, PWN, Warszawa.

Rostworowski, E., 1960, W sprawie Konstytucji ekonomicznej 1791 r. (na marginesie książki Jana Dihma), „Przegląd Historyczny”, t. 51, z. 4, s. 727-754.

Sher, R., 1994, From Troglodytes to Americans: Montesquieu and the Scottish Enlightenment on Liberty, Virtue and Commerce, w: Wootton, D. (ed.), Republicanism, Liberty and Commercial Society 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.

Smith, A., 1954, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 1-2, przekł. A. Prejbisz i in., PWN, Warszawa.

Staszic, S., 2005, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, wyd. Ossolineum, De Agostini, Wrocław.

Venturi, T., 1971, Utopia and Reform in the Enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.

Walicki, A., 2000, Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, IFiS PAN, Warszawa.

Winch, D., 1978, Adam Smith’s Politics. An Essay in Historiographic Revision, Cambridge University Press, Cambridge.

Winch, D., 2005, Commercial Realities, Republican Principles, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge

University Press, Cambridge.

Wood, G.S., 2008, Representation in the American Revolution, University of Virginia Press, Charlotesville (revised edition).

Wootton, D., 1994, Ulysess Bound? Venice and the Idea of Liberty from Howell to Hume, w: Wotton, D. (ed.), Republicanism, Liberty, and Commercial Society, 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.