Abstract

Tematem artykułu są związki poezji polskiej epoki oświecenia i wczesnego romantyzmu ze współczesną filozofią dziejów. Obok tematyki historii narodowej w poezji polskiej tego okresu daje się zauważyć także zainteresowanie historią powszechną ludzkości. Poeci polscy starają się określić pozycję Polski – dawnej i współczesnej – w historii powszechnej. Ukazują przebieg dziejów ludzkości oraz w różny sposób odpowiadają na pytanie, czym są dzieje i czy rządzą nimi jakieś stałe prawa. Franciszek Karpiński (1741-1825), wybitny reprezentant sentymentalizmu, opłakuje upadek złotej wolności szlacheckiej po I rozbiorze Polski (1772) oraz ukazuje historię, zgodnie z poglądami Jana Jakuba Rousseau, jako proces stopniowego upadku wolności w miarę oddalania się od pierwotnego stanu natury. Jakub Jasiński (1761-1794) uważa z kolei, że wolność jest prawem naturalnym człowieka, a historia spełni swój cel, gdy prawo to zostanie przywrócone dzięki zwycięstwu rewolucji francuskiej i polskiego powstania przeciwko zaborcom. Julian Ursyn Niemcewicz (1757-1841) twierdzi natomiast, że postęp nie jest możliwy, bo natura ludzka jest pełna wad, a historia ludzkości to „Boże igrzysko”. Adam Mickiewicz (1798-1855) i Juliusz Słowacki (1809-1849), najwybitniejsi poeci polskiego romantyzmu, przedstawiają dzieje powszechne jako postęp wolności. Młody Mickiewicz w roku 1822 utożsamia postęp z realizacją haseł rewolucji francuskiej, choć krytycznie ocenia jej przebieg. Natomiast Słowacki w okresie powstania listopadowego (1830) za ideał ustroju gwarantującego wolność jednostki i narodu uznaje brytyjską monarchię konstytucyjną. Analizowane w artykule wiersze dowodzą, że poeci polscy rozpatrują sprawę polską na tle historii powszechnej. Ich spektrum ideowe obejmuje staropolską tradycję republikańską i myśl Rousseau (Karpiński), hasła rewolucji francuskiej (Jasiński, Mickiewicz) oraz liberalizm brytyjski (Słowacki). Niemcewicz natomiast jest pesymistą i nie wierzy w postęp.