Budżet obywatelski/partycypacyjny jako forma uczestnictwa obywateli w procesie decyzyjnym w Polsce

Maria Marczewska-Rytko

doi:10.35765/hp.2473

Published : 2024-06-30

Vol. 15 No. 51 (2024)

Civic/participatory budgeting as a form of citizen participation in the decision-making process in Poland

Maria Marczewska-Rytko

http://orcid.org/0000-0002-4006-0476

DOI: https://doi.org/10.35765/hp.2473

Section: Articles Varia

Abstract

RESEARCH OBJECTIVE: The article aims to present civic/participatory budgeting as a form of citizen participation in the decision-making process in Poland in the legal and practical terms.

THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The main research problem is to determine the legal basis for the civic/participatory budgeting in Poland and the practice of its functioning. To carry out the research task, an analysis of primary sources (legal acts, documents, and reports) and a critical analysis of the text (scientific studies) were used.

THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The legal basis and the practice of civic/participatory budgeting as a form of citizens’ participation in the decision-making process in Poland were discussed.

RESEARCH RESULTS: Until 2018, there were no statutory regulations on participatory budgeting in Poland. In practice, they were created on the basis of the Act on municipal self-government. In 2018, the civic/participatory budget was regulated by law as a form of obligatory consultation for 66 cities with county rights. In Poland, this institution has been operating since 2011 and also includes the green budget, youth civic budget and school participatory budget. The Covid-19 pandemic and outbreak of the war in Ukraine caused problems in its implementation.

CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: Discussions on the legal regulations of 2018 and 2022 may serve as a basis for further debate on the use of civic/participatory budgeting in Poland and other Central and Eastern European countries.

Keywords

Civic budgeting, participatory budgeting, civic/participatory budgeting, participation, citizens, Poland

Most read articles by the same author(s)

Maria Marczewska-Rytko, Demokracja bezpośrednia w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku , HORIZONS OF POLITICS: Vol. 9 No. 26 (2018): Analysis of the provisions of the Polish Constitution from 1997

Details

References

Indicators

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Zasady cytowania

Altmetric indicators

Licence

Authors who publish with this journal agree to the following terms:

Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a CC BY-ND licence that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
Authors are asked to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.

Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access). We advise to use any of the following reserach society portals:

References

Airly (b.d.). Zielony budżet obywatelski – o co walczy? https://airly.org/pl/zielony-budzet-obywatelski-o-co-walczy (do-stęp: 19.05.2024).

Allegretti, G. & Herzberg, C. (2004). Participatory Budgets in Europe. Between Efficiency and Growing Local Democracy. TNI, 5, 1–24.

Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2020 (2021). Warsza-wa–Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów.

Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2022 (2023). Warsza-wa–Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów.

Bernaciak, A., Rzeńca, A., & Sobol, A. (2017). Participatory Budgeting as a Tool of Environment Improvements in Polish Cities. Economic and Environmental Studies, 17(4), 893–906.

Błaszak, M. (2019). Budżet obywatelski w Polsce i dylematy z nim związane. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 81(3), 203–220.

Budżet Obywatelski Miasta Krakowa (2023, 23 stycznia). Ewaluacja. Raport końcowy. https://budzet.krakow.pl/start/266537,artykul,ewaluacja_procesu_budzetu_obywatelskiego__raporty_koncowe.html (dostęp: 19.05.2024).

Cabannes, Y. (2004). 72 Frequently Asked Questions about Participatory Budgeting. Quito: UN-HABITAT.

Chabiera, A., Chodacz, W., Jagaciak, M., Pliszczyńska, K., & Wojcie-szak, M. (2019). Szkolny budżet partycypacyjny – wskazówki dla po-czątkujących. Warszawa: Fundacja Pole Dialogu, Fundacja Pra-cownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”.

Dolewka, Z. (2015). Budżet partycypacyjny w teorii i praktyce. W S. Korenik, P. Hajduga, & M. Rogowska (Red.), Przestrzeń w nowych realiach gospodarczych (s. 62–73). Wrocław: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

Dubicki, P. (2021). Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej. Studia z Polityki Publicznej, 8(1), 91–105.

Fundacja Stocznia (2021). Raport. Wpływ pandemii na budżet obywa-telski w 2020 roku. Wyniki badania ankietowego. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2022/01/raport_26.01_FINAL-1.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Fundacja Stocznia (2022a). Raport. Pandemia a realizacja budżetu oby-watelskiego w polskich samorządach. https://stocznia.org.pl/2022/02/02/wplyw-pandemii-na-budzet-obywatelski-raport/ (dostęp: 19.05.2024).

Fundacja Stocznia (2022b). Wpływ pandemii na budżet obywatelski w 2020 roku. Wyniki badania ankietowego. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/wpcontent/uploads/2022/01/raport_26.01_FINAL-1.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Fundacja Stocznia (b.d.). Budżety obywatelskie. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/

Glejt, P., & Tykwińska-Rutkowska, D. (2015). Prawna regulacja bu-dżetu obywatelskiego a jego praktyczna realizacja – czyli o uspołecznianiu wykonywania zadań publicznych na przykła-dzie rozwiązań przyjętych w Trójmieście. Gdańskie Studia Praw-nicze, XXXIV, 317–332.

Gnela, J. (2022). Model budżetu obywatelskiego w Polsce – próba uporządkowania zagadnień teoretycznych. Atheneum. Polskie Studia Politologiczne, 73, 161–174.

Kębłowski, W. (2013). Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsłu-gi. Warszawa: Instytut Obywatelski.

Kłucińska, P., & Sześciło, D. (2017). Miejski budżet partycypacyjny – w kierunku współzarządzania czy fasadowej partycypacji? Pe-dagogika Społeczna, 3(65), 103–118.

Kocot, G. (2014). Budżet partycypacyjny w Polsce. W J. Osiński, & J.Z. Popławska (Red.), Oblicza społeczeństwa obywatelskiego. Pań-stwo. Gospodarka. Świat (s. 83–93). Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 1997. Dz.U. z 1997 r., poz. 483.

Krasnowolski, A. (2020). Budżety obywatelskie (partycypacyjne). Hi-storia instytucji i jej funkcjonowanie w polskich samorządach. War-szawa: Kancelaria Senatu, Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji.

Kulesza, M., & Sześciło, D. (2013). Polityka administracyjna i zarządzanie publiczne. Warszawa: Wolters Kluwer.

Marchaj, R. (2017). Charakter prawny uchwały w sprawie przepro-wadzenia budżetu obywatelskiego. Samorząd Terytorialny, 11, 5–14.

Marczewska-Rytko, M. (2001). Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Marczewska-Rytko, M. (2018). The Legal Basis for Civic Participa-tion in Poland after 1989. W M. Marczewska-Rytko, K. Aksiuto, D. Maj, & M. Pomarański (Red.). Civic Participation in the Visegrad Group Countries after 1989 (s. 121–133). Lublin: Maria Cu-rie-Skłodowska University Press.

Marczewska-Rytko, M. (2019). Podstawy prawne partycypacji oby-watelskiej w Polsce po 1989 roku. W J. Jaskiernia, & K. Spryszak (Red.), Polski system ochrony praw człowieka. Osiągnięcia – bariery – nowe wyzwania i rozwiązania (s. 191–202). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Marczewska-Rytko, M. (2023). Idea budżetu partycypacyjnego w kontekście zarządzania i partycypacji. W E. Godlewska, M. Lesińska-Staszczuk, & M. Michalczuk-Wlizło (Red.). Państwo – prawa człowieka – mniejszości narodowe (s. 149–157). Lublin: Wy-dawnictwo UMCS.

Marczewska-Rytko, M., & Maj, D. (2021). Civic/Participatory Budget in the Visegrad Group Countries in the Context of Good Practicies. Lublin: Maria Curie-Skłodowska University Press.

Marczewska-Rytko, M., & Maj, D. (Red.) (2020). Partycypacja poli-tyczna. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Marczewska-Rytko, M., Aksiuto, K., Maj, D., & Pomarański, M. (Red.) (2018). Civic Participation in the Visegrad Group Countries after 1989. Lublin: Maria Curie-Skłodowska Press.

Misiejko, A. (2020). Budżet obywatelski w praktyce samorządów. War-szawa: Wolters Kluwer.

NIK (2019). Funkcjonowanie budżetów partycypacyjnych (obywa-telskich). Informacja o wynikach kontroli, LGD.430.001.2019, nr ewid. 20/2019/P/18/064/LGD. https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,lgd~p_18_064_201809110548521536644932~01,typ,kk.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji – z upoważnienia prezesa Rady Ministrów – na in-terpelację nr 28478 w sprawie regulacji prawnych dotyczących budżetu partycypacyjnego. Interpelacja nr 28478. https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=71C35359

Podgórska-Rykała, J. (2018). Budżet obywatelski jako przykład współdecydowania o rozwoju na szczeblu samorządowym wobec zmian prawnych z 2018 roku. ZN WSH Zarządzanie, 1, 107–122.

Popławski, M. (2018). Budżet obywatelski w Polsce: model i lokalne roz-wiązania. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Poselski projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwięk-szenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. (2017). https://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2001 (dostęp: 19.05.2024).

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie województwa, druk nr 2919 (2022). https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2919 (dostęp: 19.05.2024).

Razem Tychy (2024). Młodzieżowy budżet obywatelski w Tychach. VI edycja. https://razemtychy.pl/mlodziezowy-budzet-obywatelski-vi-edycja-2023 (dostęp: 19.05.2024).

Rezolucja Rady Miasta Sopotu w sprawie wprowadzenia budżetu obywatelskiego z 6 maja 2011 r. (2011). https://sopot.gmina.pl/viii-sesja-rady-miasta-6-maja-2011/ (do-stęp: 19.05.2024).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Dz.U. z 2020 r., poz. 491.

Rybińska, D. (2018). Instytucja budżetu obywatelskiego jako narzę-dzia rozwoju samorządu lokalnego. Journal of Finance and Finan-cial Law, 1(17), 49–65.

Rytel-Warzocha, A. (2013). Budżet obywatelski jako nowa forma społecznej partycypacji. Przegląd Naukowy Disputatio, 15(1), 65–77.

Rzeńca, A. (2018). Zielone budżety partycypacyjne. https://sendzimir.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/ZRZ6_web_rozdzial_08.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Rzeńca, A., & Sobol, A. (2018). Budżet obywatelski jako instrument kształtowania przestrzeni miasta – przykład Łodzi i Katowic. Biuletyn KPZK PAN, 272, 205–215.

Sienkiewicz, P. (b.d.). Budżet obywatelski w szkole. https://um.warszawa.pl/documents/21449838/21614882/budzet_partycypacyj-ny.pdf/7a2197a1-5198-8072-d764-82f3f881a29c?t=1619684671567 (dostęp: 19.05.2024).

Składanek, B. (2017). Budżet partycypacyjny jako instrument akty-wizacji społecznej mieszkańców – szanse i zagrożenia związane z jego realizacją na przykładzie miasta Radomia. Rynek – Społe-czeństwo – Kultura, 26, 10–14.

Sobol, A. (2017). Budżet obywatelski jako narzędzie rozwoju lokal-nego. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekono-micznego w Katowicach, 316, 172–182.

Sokala, A., Michalak, B., & Uziębło P. (2013). Leksykon prawa wybor-czego i referendalnego oraz systemów wyborczych. Warszawa: Wol-ters Kluwer.

Sopot Gmina (2012). Budżet obywatelski na rok 2012, konsultacje spo-łeczne. https://sopot.gmina.pl/konsultacje-spoleczne/budzet-obywatelski-2012/ (dostęp: 19.05.2024).

Sroka, J., Pawlica, B., & Ufel, W. (2022). Ewolucja budżetu obywatel-skiego w Polsce – w kierunku deliberacji czy plebiscytu? Kraków: Wydawnictwo Libron.

Stokłuska, E. (2012). Opis przykładu partycypacji. Budżet Obywatelski w Sopocie. Gdańsk: Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia.

Sześciło, D. (2012). Uwarunkowania prawne budżetu partycypacyj-nego w Polsce. Finanse Komunalne, 12, 15–26.

Tykwińska-Rutkowska, D., & Glejt, P. (2015). Prawna regulacja bu-dżetu obywatelskiego a jego praktyczna realizacja – czyli o uspołecznieniu wykonywania zadań publicznych na przykła-dzie rozwiązań przyjętych w Trójmieście. Gdańskie Studia Praw-nicze, XXXIV, 317–332.

Uchwała nr LI/1410/21 Rady Miasta Krakowa z dnia 13 stycznia 2021 r. w sprawie Regulaminu budżetu obywatelskiego Miasta Krakowa. (2021). https://www.bip.krakow.pl/_inc/rada/uchwaly/shw_pdf.php?id=116917 (dostęp: 19.05.2024).

Uchwała nr X/77/2019 Rady Miejskiej w Chrzanowie. (2019). Dzien-nik Urzędowy Województwa Małopolskiego, poz. 6217. https://www.cdnbudzet.pl/gminy/chrzanow/download/5/uchwa%C5%82a%20Dz.U.%20%20Woj.%20Ma%C5%82op..pdf?WRWH.

Uchwała nr XLII/798/2021 Rady Miasta Kielce z dnia 18 marca 2021 r. w sprawie zasad i trybu przeprowadzania Kieleckiego Budżetu Obywatelskiego. (2021). https://budzetobywatelski.kielce.eu/add/file/1406230813.pdf (do-stęp: 19.05.2024).

Uchwała nr XLIV/1144/22 Rady Miasta Gdańska z dnia 27 stycznia 2022 r. zmieniająca uchwałę w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych budżetu obywatel-skiego z mieszkańcami miasta Gdańska. (2022). Dziennik Urzę-dowy Województwa Pomorskiego, poz. 627. http://edziennik.gdansk.uw.gov.pl/WDU_G/2022/627/akt.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Uchwała nr XXXVI/278/21 Rady Miasta Bielsk Podlaski z dnia 25 maja 2021 r. w sprawie przeprowadzenia na terenie miasta Bielsk Podlaski konsultacji społecznych w sprawie Budżetu Obywatel-skiego jako części budżetu Miasta na 2022 rok. (2021). https://www.cdnbudzet.pl/gminy/bielskpodlaski/download/5/Uchwa%C5%82a.pdf?WRCW (dostęp: 19.05.2024).

UMCS (2019). Młodzieżowy budżet obywatelski. Zasady. 2019. https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2019/0605/132050-zasady-mlodziezowego-budzetu-obywatelskiego.pdf (dostęp: 19.05.2024).

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. Dz.U. z 1990 r., poz. 95; tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz. 1875; Dz.U. z 2019 r., poz. 506, 1309, 1571, 1696, 1815; Dz.U. z 2023 r. poz. 40, 572.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, tekst jednolity Dz.U. z 2023 r., poz. 572.

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. Dz.U. z 2001 r., poz. 1080.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; tekst ujednolicony Dz.U. z 2022 r., poz. 503.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku pu-blicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2003 r., poz. 873; tekst ujed-nolicony Dz.U. z 2020 r. poz. 1057, z 2021 r. poz. 1038, 1243, 1535 i 2490 oraz z 2022 r. poz. 857.

Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, jednolity tekst ustawy, Dz.U. z 2016 r., poz. 930.

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst ujednolicony Dz.U. z 2022 r. poz. 690.

Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz.U. z 2006, poz. 1658; tekst jednolity Dz.U. 2016 r., poz. 383, Dz.U. z 2021 r., poz. 1057.

Ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. 2008 r. nr 199 poz. 1227; tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz. 1405.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych, Dz.U. z 2009 r., poz. 1240.

Ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Dz.U. z 2017 r., poz. 573.

Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjo-nowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. z 2018 r., poz. 130.

Ustawa z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środo-wisko oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2021 r., poz. 784.

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. z 2022 r. poz. 583; Dz.U. z 2023 r. poz. 103, 185, 547.

Ustawa z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2022 r., poz. 1005.

Wampler, B. (2007). A Guide to Participatory Budgeting. W A. Shah (Red.), Participatory Budgeting (s. 21–54). Washington: World Bank.

Youth PB (2021). Młodzieżowy budżet obywatelski w Lublinie. https://youthpb.eu/pl/project/mlodziezowy-budzet-obywatelski-w-lublinie-polska/ (dostęp: 19.05.2024).

Zarządzenie nr 59/23 Prezydenta Miasta Szczecin z dnia 2 lutego 2023 r. w sprawie Młodzieżowego Budżetu Obywatelskiego 2023, https://bip.um.szczecin.pl/chapter_131381.asp?soid=3D1B23CD6C6F4C88AEAEED5FEB616854 (dostęp: 19.05.2024).

Total abstract views : 127

PDF Downloads : 132

Maria Marczewska-Rytko

http://orcid.org/0000-0002-4006-0476

Affiliation

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Politologii Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Maria Marczewska-Rytko, profesor zwyczajny nauk humanistycznych, politolog i religioznawca, przewodnicząca Research Committee 21 Political Socialization and Education International Political Science Association (IPSA), kierownik Zakładu Ruchów Politycznych Wydziału Politologii UMCS, redaktor naczelna „Annales UMCS, sectio K Politologia”. Zajmuje się problematyką współczesnej myśli społecznej, ruchów politycznych, religii i polityki, marketingu, bezpieczeństwa oraz stosunków międzynarodowych. Autorka pięciu monografii: Populizm. Problemy teorii i praktyki politycznej w Ameryce Łacińskiej, Lublin 1992; Populizm. Teoria i praktyka polityczna, Lublin 1995; Religie niechrześcijańskie w Polsce, Lublin 1997; Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej, Lublin 2001; Religia i polityka w globalizującym się świecie, Lublin 2010; redaktor kilkunastu książek naukowych poświęconych integracji europejskiej, populizmowi, demokracji bezpośredniej, myśli społecznej wielkich religii świata, feminizmowi, ekologizmowi; dwie w języku angielskim Religion in a Changing Europe. Between Pluralism and Fundamentalism. Selected Problems, Lublin 2003, Democratic Thought in the Age of Globalisation, Lublin 2012; współredaktor (wspólnie z E. Olszewskim) jednego z sześciu tomów Encyklopedii politologii (t. 4: Myśl społeczna i ruchy polityczne współczesnego świata), Warszawa 2011. Wszystkie publikacje: http://serwisy.umcs.lublin.pl/marczewska-rytko/