Abstrakt

W jakim kierunku zmierzają obecne przemiany porządku świato‑
wego? Zadając to pytanie w Call for Papers do niniejszego zeszytu tematycznego, pisaliśmy: Rosyjska inwazja na Ukrainę rzuciła wyzwanie obecnemu porządkowi światowemu. Rządy autorytarne w Moskwie oraz Pekinie dążą do ustanowienia ładu międzynarodowego uznającego regionalnych hegemonów i ich strefy wpływów. Wojna w Europie przypomniała o znaczeniu siły militarnej w stosunkach międzynarodowych, ale dzisiejsze globalne konflikty to także spory ideowo-polityczne: demokracja vs. autokracja, uniwersalne prawa człowieka a wielość cywilizacji i różnorodność tradycji. Aktualne przemiany światowej polityki opisywane są przy użyciu
rozmaitych kategorii. Mówi się o zmierzchu liberalnego porządku międzynarodowego, rozpadzie porządku opartego na regułach (rules‑based international order), wyłanianiu się świata wielobiegunowego i nowej rywalizacji supermocarstw. Dychotomia „demokracje vs. autokracje” konkuruje z pojęciem rywalizacji systemowej. Chodzi o rywalizację pomiędzy tymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, którzy bronią ładu opartego na prawie międzynarodowym, Karcie Narodów Zjednoczonych i uniwersalnych prawach człowieka, a mocarstwami takimi jak Rosja i Chiny, które domagają się uznania swoich stref wpływów, a liberalną ideę praw człowieka postrzegają jako narzędzie ingerencji w sprawy wewnętrzne. Formuła rywalizacji systemowej wydaje się bardzo abstrakcyjna, aksjologicznie neutralna i przez to mało inspirująca. Z kolei przeciwstawianie demokracji autorytaryzmowi jest mocno wartościujące i jako takie bywa instrumentalizowane w polityce krajowej, zwłaszcza w warunkach silnej polaryzacji politycznej...