Horyzonty Polityki

Edytorial: Władza i wspólnota

Wit Pasierbek, Piotr Świercz — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

Jednymi z kluczowych problemów dotyczących życia społecznego człowieka są zagadnienia władzy i wspólnotowości. Problematyka ta jest niezwykle ważna i doniosła zarówno z perspektywy teoretycznej, jak i praktycznej. Już w refleksji filozoficznej starożytnej Grecji kwestie te pojawiły się jako pierwszoplanowe zagadnienia w namyśle nad człowiekiem i państwem. Przede wszystkim akcentowano specyficzny charakter życia społecznego człowieka na tle funkcjonowania innych stworzeń społecznych. Przykładowo według Arystotelesa społeczne życie człowieka ma wymiar nie wyłącznie, ani nawet nie przede wszystkim utylitarno-materialny. Człowiek, stwierdza Stagiryta, łączy się z innymi ludźmi nawet wówczas, gdy nie potrzebuje żadnej korzyści materialnej. Czyni tak ze względu na przyrodzoną mu potrzebę przyjaźni. Co więcej, przekonuje Arystoteles, ludzkie społeczności wszystkich poziomów rozwoju (oikos, kome, polis) zasadzają się na przynależnej wyłącznie człowiekowi (jako jego differentia specifica) rozumności, która manifestując się w mowie, umożliwia rozróżnianie od siebie tego, co pożyteczne i szkodliwe, oraz tego, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe. W ten sposób według twórcy Liceum wspólnotowość człowieka nie tylko ma charakter zgodny z jego naturą, ale dodatkowo – poprzez właśnie aktualizację tej natury – nabiera charakteru etycznego. Czynnikiem, który w życiu wspólnotowym człowieka określa sprawiedliwość, jest z kolei władza polityczna. Wspólnota polityczna, czy też polis, jest przeto najdoskonalszą ze wspólnot, w dodatku obejmującą wszystkie inne wspólnoty.

Editorial: Power and community

Wit Pasierbek, Piotr Świercz — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

Power and community are among the key issues concerning human social life, and both hold significant importance from theoretical and practical perspectives. In the philosophical reflections of ancient Greeks these issues emerged as central themes in considerations on humans and the state. They placed particular emphasis on the unique nature of human social life when contrasted with the behaviour of other social creatures. Aristotle, for example, argued that human social life transcends mere utilitarian or material needs. People associate with one another not only for material gain but because of an inherent need for friendship. He also argued that human communities at every level of development (oikos, kome, and polis) are grounded in a rationality unique to humans (as their differentia specifica). This rationality, expressed through speech, allows them to discern between what is useful and harmful, as well as what is just and unjust. In this way, according to the founder of the Lyceum, human communal life is not only aligned with human nature but also acquires an ethical character through the very actualisation of that nature. The factor that determines justice within communal life is political power. Consequently, Aristotle viewed a political community, or polis, as the most perfect form of community, which encompassed all other communities...

Organiczna wspólnota polityczna w rozumieniu katolickim

Wit Pasierbek — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem naukowym niniejszego artykułu jest przedstawienie koncepcji organicznej wspólnoty politycznej jako wzorcowej dla systemów politycznych.

PROBLEM i METODY BADAWCZE: Współczesny system demokratyczny czy też tzw. demokracja pośrednia nie gwarantują w pełni funkcjonowania społeczeństw jako jedni, czyli jedności w różnorodności. Święty Paweł w Pierwszym liście do Koryntian przedstawia wspólnotę organiczną, odnosząc się do działania ludzkiego ciała. Czy można to przenieść na wspólnoty polityczne? Odpowiedzi będziemy szukać, analizując główne nurty myśli teologiczno-politycznej opartej na nauce społecznej Kościoła katolickiego.

PROCES WYWODU: Już Platon i Arystoteles proponowali funkcjonowanie wspólnot politycznych oparte na organizmie. Kluczowy jednak dla nas jest św. Paweł i jego koncepcja organicznej wspólnoty. Przy wsparciu katolickiej nauki społecznej przeanalizujemy możliwość przeniesienia na grunt życia politycznego modelu św. Pawła, biorąc pod uwagę prawo naturalne i godność człowieka.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Paradygmat św. Pawła wydaje się sugerować, iż na gruncie duchowo-moralno-prawnym istnieje możliwość tworzenia organicznych wspólnot politycznych. Warunkiem jednak jest symbiotyczne funkcjonowanie tych wymiarów, gdyż one gwarantują właściwy rozwój człowieka jako jednostki oraz całej wspólnoty.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Analiza charakteru organicznej wspólnoty z pierwszych wieków chrześcijaństwa (św. Paweł) dowodzi, iż istnieje możliwość tworzenia organicznych wspólnot politycznych przy zachowaniu owego duchowo-moralno-prawnego fundamentu oraz właściwych relacji braterstwa, życzliwości i miłości. Dowodem na to są m.in. „redukcje paragwajskie” założone przez jezuitów na przełomie XVI i XVII wieku.

Autorytet nauczycielski papieża i jego granice w przestrzeni publicznej

Marek Żmudziński — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Przedstawienie Kościoła jako podmiotu debaty w przestrzeni publicznej, który w urzędzie papieskim zakotwiczył autorytet nauczycielski, mający potencjalny wpływ na szerokie gremium odbiorców poza widzialnymi jego granicami.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: W artykule postawiono problem autorytetu papieskiego nauczania w przestrzeni publicznej i jego ograniczeń, wynikających z przyjętych w niej reguł. Zastosowana metoda to krytyczna analiza źródeł z wykorzystaniem istniejących opracowań.

PROCES WYWODU: Publiczny status Kościoła, wykluczający możliwość politycznej aktywności, daje wiele możliwości realizacji misji religijnej. Jedną z nich jest promowanie poza granicami wspólnoty wyznaniowej aksjologii chrześcijańskiej. Autorytet papieża – z przywilejem nieomylności – jest wartością w przestrzeni eklezjalnej, jednak poza nią musi przyjąć inne reguły wiarygodności, wypracowane w kulturze świeckiej. Stanowią one granicę, której przekroczenie niesie ryzyko utraty własnej tożsamości i wierności wielowiekowej tradycji. Świeckość, z odmienną koncepcją racjonalności, oraz pluralizm, implikujący wzajemną ocenę uczestników debaty i poszukiwanie consensusu, są dziś dla Kościoła trudne do akceptacji.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Trzy dokumenty papieskie ostatniego pięćdziesięciolecia podejmujące problemy ważne z punktu widzenia debaty publicznej: etyki małżeńskiej i regulacji poczęć, ochrony życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz roli mężczyzn i kobiet w strukturze Kościoła wykorzystały tradycyjne argumenty i zaproponowały rozwiązania bez uwzględnienia postulatów artykułowanych w przestrzeni publicznej.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Realizowany model obecności Kościoła w sferze publicznej domaga się ciągłej ewaluacji w kontekście skutecznego promowania aksjologii chrześcijańskiej.

Piłsudski i Masaryk – kulty równoległe. Rola kultu przywódcy w budowie odrodzonej państwowości i jej zachowaniu

Grzegorz Nieć — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykuł jest porównanie najważniejszych aspektów oraz kontekstów kultu twórców odrodzonej Polski i Czechosłowacji.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym problemem jest uchwycenie i ukazanie najważniejszych cech wspólnych kultów w kontekście uwarunkowań historycznych i politycznych. Jako podstawową metodę badawczą obrano analizę literatury przedmiotu, dokumentów, publicystyki, dzieł literackich i filmowych.

PROCES WYWODU: Omówione zostały uwarunkowania historyczno-polityczne powstania niepodległej Polski i Czechosłowacji w 1918 r. i ich dalsze dzieje. Następnie ukazano i porównano najważniejsze etapy życia oraz działalności mężów stanu, by przejść do przedstawienia głównych form i przejawów kultu oraz ich przemian.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Życiorysy i osobowości obydwu bohaterów narodowych są bardzo różne, jednak wykazują znaczne podobieństwa, jeśli spojrzymy na nie, uwzględniając odmienny kontekst historyczny i kulturowy. Są typowymi przedstawicielami elit swoich narodów i pełnili bardzo podobne funkcje – wodzów i ikon niepodległości. Ich kult był i wciąż pozostaje w istocie swej państwotwórczy, a jego celem była budowa niepodległego państwa, jego umocnienie i integracja wokół tej idei społeczeństwa, którego tożsamość należało zbudować i utrwalić w bardzo krótkim czasie, co się zresztą udało i, co więcej, wszystko to okazało się konstruktem trwałym, akceptowanym i wciąż inspirującym dla kolejnych pokoleń.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Porównując Polskę i Czechosłowację, należy unikać stereotypizacji i generalizacji, gdyż niezwykle ważne są złożone konteksty kulturowe i historyczne, które należy każdorazowo uwzględnić. Procesy państwo- i narodotwórcze w Europie Środkowej po 1918 r. należy postrzegać jako wielki i owocny wysiłek, który przyniósł trwałe efekty i pomógł oprzeć się totalitaryzmom, jakie narodziły się w dawnych imperiach – Rosji i Niemczech.

The Emergence and Entrenchment of the Polexit Slogan in the Law and Justice political narratives

Przemysław Mikiewicz, Andrzej Polus — sob, 30 gru 2023 00:00:00 +0000

RESEARCH OBJECTIVE: The main objective of this article is to shed light on the emergence and entrenchment of the Polexit slogan in Polish political discourse.

THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The authors sought to understand the emergence and consolidation of the Polexit narrative in the Polish public debate. An important assumption made by the authors is the central role of the national habitus, which forms the basis for the creation and interpretation of the central axis of the political debate in Poland. It should be noted that the concept of habitus itself is the subject of controversy due to some ambiguities regarding its meaning, but on the other hand, it provides a frame of reference for both the production and interpretation of narratives.

THE PROCESS OF ARGUMENTATION: In academic discourse, it is well known that the operationalisation of the concept of habitus in research practice is challenging. We see it as a set of dispositions that produce individual and collective practices in accordance with the schemes generated by history. The dispositions are derived from a shared understanding of Polishness.

RESEARCH RESULTS: In the collective imagination shaped in this way lies the most fundamental unifying element of the Polish people – the myth of being the victim. Both historiography and literature, based on the schemes of Romanticism, emphasise suffering as a unifying element of the Polish national community.

CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The Polish national habitus provides a fruitful frame of reference for understanding the PiS government’s narrative towards the EU. The contextualisation of Polish political discourse has allowed the authors to describe the extent to which the statements of prominent Polish politicians are embedded in the specificity of the Polish cultural and historical context.

Początki ruchu robotniczego i socjalistycznego w Holandii w XIX wieku

Łukasz Zweiffel — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie sytuacji klasy pracującej w Niderlandach w XIX wieku, pierwszych form zorganizowanej działalności robotniczej i socjalistycznej oraz rozwoju ruchu robotniczego z uwzględnieniem specyfiki holenderskiej, jaką były konfesjonalne związki zawodowe, oraz ruchu socjalistycznego w drugiej połowie XIX wieku w tym kraju.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Postawiono hipotezę, że w przypadku Holandii kluczowe znaczenie dla kształtowania się ruchu robotniczego i zasadniczą barierą dla ruchu socjalistycznego były formujące się w XIX wieku filary społeczne, charakterystyczne dla tego kraju, oraz wpływ religii na zachowania polityczne. Zastosowane w badaniu metody to desk research oraz metoda analizy źródeł pisanych.

PROCES WYWODU: W pierwszej części przedstawiono sytuację społeczno-ekonomiczną w Holandii w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej przeanalizowano wpływ unikatowych już w tamtych czasach, przedkapitalistycznych form gospodarki charakterystycznych w tym czasie dla tego kraju, i wpływu na poziom stopy życiowej społeczeństwa. W części trzeciej przedstawiono znaczenie, jakie miały w społeczeństwie holenderskim zarysowujące się już w tym czasie podziały ideologiczne (filaryzacja).

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że przynależność robotników do filarów społecznych, czyli do grupy o wybranych zapatrywaniach religijnych i światopoglądowych, była istotniejsza od istniejących podziałów ekonomicznych czy, stosując terminologię marksistowską, podziałów klasowych. Miała ona znaczący wpływ na kształtowanie się ruchu robotniczego i socjalistycznego w Holandii.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Problematyka jest niezwykle ważna, pomimo osadzenia w realiach XIX-wiecznych pokazuje znaczenie podziałów ideologicznych, a szczególnie konfesjonalnych, i ich wpływu na ruch związkowy, kwestię ochrony praw pracowniczych.

Rządzenie w kontekście rozstrzygania konfliktów politycznych – umiejętność czy słabość transformujących się systemów politycznych? Refleksja na kanwie rzeczywistości (po)tranzycyjnej

Ewa Bujwid-Kurek — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Naczelnym celem badawczym niniejszych rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie, czy w systemach politycznych znajdujących się w fazie transformacji ustrojowej atutem rządzących jest umiejętność rozstrzygania konfliktów politycznych, czy też jest to powszechnie występująca słabość mająca niekorzystny wpływ na efektywność tego procesu.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: W artykule szczególna uwaga zostanie nakierowana na rozwiązywanie konfliktów politycznych, które w systemie demokratycznym powinny być rozstrzygane w formie konsensualnej. W celu sprostania postawionemu celowi badawczemu sięgnięto po metody badawcze właściwe dyscyplinie nauki o polityce i administracji. Szczególnie przydatne były takie metody jak pogłębiony przegląd naukowej literatury przedmiotu oraz synteza wniosków.

PROCES WYWODU: Po uwagach wprowadzających zdefiniowany został desygnat pojęcia rządzenie, konflikt polityczny i sposoby jego rozwiązywania, a następnie zwrócona została uwaga na rzeczywistość (po)tranzycyjną. Rozważania zakończone są wnioskami końcowymi.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: W demokratyzujących się systemach politycznych, zgodnie z założeniami wynikającymi z wziętych pod uwagę paradygmatów tranzytologicznych, rządzący powinni cechować się zarówno wolą, jak i umiejętnością rozstrzygania pojawiających się konfliktów politycznych. Niestety, jak dowodzą konteksty sytuacyjne procesów transformacyjnych, zauważa się ewidentną trudność, na jaką napotykają rządzący w radzeniu sobie z dialogiem i wypracowaniem konsensusu, co niestety ma niekorzystny wpływ na „dojrzewanie demokracji”.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Praktyka dowodzi, że wciąż jeszcze, mimo upływu lat, rządzący najczęściej nieumiejętnie radzą sobie z „konfliktowością”, co niekorzystnie wpływa na zaawansowanie postępu w zakresie demokratyzacji systemu politycznego. Wnioski płynące z przeprowadzonych rozważań adresowane mogą być zarówno do politologów, jak też polityków (elit politycznych), którym losy demokratycznego systemu politycznego nie powinny być obojętne.

Aspołeczny zoon politikon? Kwestia upokorzenia w Tancerzu mecenasa Kraykowskiego Witolda Gombrowicza

Dagmara Anna Śniowska — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Głównym celem artykułu jest zinterpretowanie Tancerza mecenasa Kraykowskiego Witolda Gombrowicza z perspektywy filozofii politycznej. Zaakcentowana zostaje problematyka uprzedmiotawiania jednostek funkcjonujących we wspólnotach.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem sprowadza się do pytania: jak skłonność do poniżania i dążenie do bycia poniżanym wpływa na funkcjonowanie jednostki we wspólnocie politycznej? Zastosowana zostaje jakościowa analiza treści przy uwzględnieniu, iż dzieło literackie warto traktować jako alternatywną formę dokumentowania quasi-politologicznych obserwacji.

PROCES WYWODU: Opowiadanie jest interpretowane w odniesieniu do koncepcji „międzyludzkiego kościoła”. Fabuła, zdarzenie po zdarzeniu, jest komentowana i konfrontowana z szerszym kontekstem twórczości Gombrowicza. Szczególna uwaga zostaje zwrócona na dynamikę międzyludzkich relacji, wątek władzy oraz kwestię dramatyzmu życia człowieka w niesprzyjającym mu społeczeństwie.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Tancerz mecenasa Kraykowskiego jest przykładem prozy szczególnie cennym dla politologicznego namysłu nad rzeczywistością. Gombrowicz prezentuje specyficzną syntezę klasycznego postrzegania politycznej natury ludzkiej z podejściem typowo nowożytnym. Jego zoon politikon jest egoistyczne i z natury dążące do uprzedmiotowiania innych ludzi. Życie w zbiorowości to powód cierpień homo sapiens, jednak całkowitą izolację od stada uniemożliwia potrzeba bycia formowanym i kształtowanym przez innych.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Młodzieńcze opowiadanie Gombrowicza paradoksalnie wskazuje na naturalność sztucznej wspólnoty politycznej. Budowanie hierarchii, tworzenie konwenansów, społecznie akceptowane mechanizmy wywyższania i poniżania poszczególnych jednostek pozwala na okiełznanie chaosu wynikającego z ekspansywnego charakteru Gombrowiczowskiego Cogito. Uznanie politycznej natury jednostek funkcjonujących w uniwersum Gombrowicza stanowi punkt wyjścia do dalszej rekonstrukcji „myśli politycznej” polskiego pisarza.

Koniec niemieckiego mocarstwa cywilnego? Zeitenwende w perspektywie konstruktywistycznej

Krzysztof C. Matuszek — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: W artykule niniejszym stawiam pytanie, czy ogłoszenie przez kanclerza Scholza „zmiany epokowej” (Zeitenwende) trzy dni po pełnoskalowej napaści Rosji na Ukrainę zainicjowało faktycznie zasadniczą zmianę niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, modyfikując w konsekwencji obraz własny Niemiec jako mocarstwa cywilnego.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Artykuł proponuje konstruktywistyczne spojrzenie na hasło Zeitenwende, jego znaczenie i konsekwencje. Konstruktywizm w nauce o stosunkach międzynarodowych skupia się na badaniu języka i komunikacji. Przedmiotem analiz są strategie, doktryny, przemówienia polityków itp. Na tej podstawie rekonstruuje się, jak poszczególni uczestnicy stosunków międzynarodowych postrzegają (konstruują) rzeczywistość.

PROCES WYWODU: Rozpoczynam od przedstawienia tożsamości niemieckiej w kontekście prowadzenia polityki zagranicznej jako Zivilmacht-Handelsstaat (mocarstwo cywilizujące – państwo kupieckie). Następnie przyglądam się temu, co kryje się pod hasłem „zmiany epokowej”. W ostatnim kroku analizuję niemieckie strategie i wytyczne, opublikowane po ogłoszeniu Zeitenwende.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Gdy chodzi o główne założenia i cele polityki zagranicznej, w badanych dokumentach stawia się raczej na kontynuację polityki Zivilmacht-Handelsstaat. Nowy obraz własny „demokracji zdolnej do obrony” pozostaje jak dotąd pewnym projektem tożsamościowym. Niemcy wciąż postrzegają siebie jako mocarstwo cywilizujące.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wypromowanie hasła „(globalnej) zmiany epokowej” należy uznać za – momentami niekonsekwentną i wybiórczą – próbę narzucenia i kontrolowania nowego dyskursu w stosunkach międzynarodowych.

Podstawy dyskusji o religii i polityce. Perspektywa katolickich użytkowników mediów i platform

Damian Guzek — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Artykuł ma na celu zrozumienie, w jaki sposób użytkownicy angażują się w dyskusje na tematy religijne i polityczne oraz jakie podstawy myślowe są eksponowane w tych dyskusjach. Badanie ma również na celu zidentyfikowanie typów użytkowania mediów i platform oraz charakterystyki podejmowania przez nie wątków religijnych i politycznych.

PROBLEM I METODY NAUKOWE: Problem badawczy koncentruje się na charakterystyce użytkowników mediów, którzy angażują się w dyskusje dotyczące religii i polityki oraz na fundamentach myślowych eksponowanych w tych dyskusjach. Badania przeprowadzono na podstawie analizy dyskursu 30 wywiadów pogłębionych oraz 30 cyfrowych dzienników medialnych, uzyskanych od celowo dobranej grupy badawczej. Rekrutacja uczestników, obejmująca różne regiony Polski i różne kategorie wierzących katolików, pozwoliła na uzyskanie zróżnicowanego materiału badawczego. Analiza została oparta na teorii dyskursu, wykorzystując narzędzie do wspomaganej komputerowo analizy danych jakościowych.

PROCES WYWODU: Problem badawczy zostaje poddany dyskusji, na którą składa się kilka kluczowych zagadnień. Na początku przedstawione zostają podstawa teoretyczna oraz przegląd literatury dotyczącej podjętej tematyki. Następnie omawiana jest przyjęta metodologia badań. Opisany zostaje proces rekrutacji uczestników, dobór celowy grupy badawczej oraz zastosowane metody zbierania danych i ich analizy. Kolejno prezentowane są rezultaty badań oraz dyskusja nad ich znaczeniem w świetle literatury przedmiotu.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rezultaty badawcze obejmują typy użytkowania mediów i platform oraz charakterystykę podejmowania wątków religijnych i politycznych przez reprezentantów tej typologii. Wyniki przedstawione są w kontekście zebranych danych, ukazując różnorodność sposobów angażowania się w dyskusje oraz fundamenty myślowe, które są eksponowane przez różne grupy użytkowników mediów.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Analiza wykazała, że religijni użytkownicy mediów i platform dzielą się na grupy o różnym stopniu refleksyjności, co wpływa na sposób konsumowania treści medialnych oraz kształtowania ich światopoglądów. Rekomenduje się zwrócenie większej uwagi na rolę algorytmów w procesie kształtowania opinii, aby ograniczyć uproszczenia i promować krytyczne myślenie.

Polityka mediów społecznościowych wobec „niewygodnych treści”

Anna Leszczuk-Fiedziukiewicz — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Refleksja nad rolą mediów społecznościowych w kształtowaniu polityki wobec treści wyrażających pogardę i nienawiść oraz wyjaśnienie kontrowersyjnej zgody koncernu Meta na zamieszczanie wpisów życzących śmierci W. Putinowi i A. Łukaszence, usprawiedliwianej jako „tymczasowy wyjątek”.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem jest postawa Mety dot. mowy nienawiści po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 r. Metodami badawczymi były krytyczna analiza dyskursu, teoria ramowania oraz analiza danych zastanych.

PROCES WYWODU: Rozwinięto trzy potencjalne odpowiedzi na pytania związane z decyzjami Mety, nazwane interpretacjami. Pierwsza dotyczyła możliwości strukturalnych firmy, zdefiniowanych jako rozumienie potrzeb użytkowników („wyrażanie wściekłości”). Druga interpretacja wiązała się z użyciem sztucznej inteligencji. Eksperymenty inżynierów były normą, a podczas wojny hybrydowej niekonwencjonalne metody zarządzania treścią stały się przydatne w tworzeniu nowych algorytmów. Trzecie wyjaśnienie koncentrowało się na potrzebie retuszu skompromitowanej reputacji Facebooka wskutek skandalu z Cambridge Analytica i narracji F. Haugen o manipulacjach firmy.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wyniki analiz pokazały, że pozwolenie na życzenie śmierci Putinowi i Łukaszence było swoistym eksperymentem napędzającym ruch online i karmiącym sztuczną inteligencję. Facebook przez lata realizował pomysły mające ograniczyć mowę nienawiści, a brak precyzji w określaniu regulaminu tłumaczył niuansami kulturowymi lub problemami z moderatorami. Analiza obnażyła ciemną stronę hegemona komunikacji (3 mld użytkowników), a zwłaszcza mechanizmy zarządzania treściami, które prowadziły do polaryzacji poglądów i elektronicznych wojen, również w kontekście wojny hybrydowej z Rosją.

WNIOSKI, INNOWACJE I REKOMENDACJE: Media społecznościowe stały się narzędziem masowego hejtingu i trollingu, rosną więc społeczne oczekiwania, by ich właściciele reagowali na nie, łącząc paradoksy: bezpieczeństwo w internecie z wolnością słowa. Publikacja jest pretekstem do debaty publicznej o roli inżynierów w moderowaniu treści pojawiających się w internecie. Z uwagi na dynamiczność i skomplikowanie problemu zarządzanie mową nienawiści wymaga pogłębionej refleksji wielu dyscyplin nauki oraz zaangażowania wielu aktorów społecznych na poziomie prawnym, edukacyjnym i technologicznym.

Gwarancja zatrudnienia a ustawa o ekonomii społecznej: społeczno-gospodarcze wyzwania

Iwo Augustyński, Katarzyna Kłosowicz-Toborek, Anna Waligóra, Radosław Zyzik — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Identyfikacja uwarunkowań i skutków realizacji programów gwarancji zatrudnienia (PGZ) w perspektywach: prawnej, społecznej i gospodarczej.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym problemem badawczym jest odpowiedź na pytanie: Jak ustawa o ekonomii społecznej z 5 sierpnia 2022 roku wpływa na możliwości realizacji PGZ i jakie generuje skutki społeczne i gospodarcze? Ustawa ta, oprócz tego, że reguluje kwestie organizacji i zasad działania przedsiębiorstw społecznych w Polsce, wpływa również na skuteczność niektórych narzędzi polityki rynku pracy. Jednym z takich narzędzi najmocniej związanych z ekonomią społeczną jest program gwarancji zatrudnienia. Na potrzeby realizacji celu pracy dokonano krytycznego przeglądu literatury naukowej oraz dokumentów i ustaw, a także zastosowano metody analizy prawnej.

PROCES WYWODU: Pierwsza część artykułu („Gwarancja zatrudnienia – pojęcia i definicje”) przedstawia pojęcie i cele PGZ. Druga część („Prawne podstawy sektora ekonomii społecznej”) analizuje relacje między ekonomią społeczną a polskim prawem. Trzecia część („Program gwarancji zatrudnienia w świetle ustawy i praktyki” oraz „Organizacja systemu wsparcia ekonomii społecznej”) pokazuje relacje w praktyce gospodarczej. Całość kończy zestawienie kluczowych wniosków wynikających z przeprowadzonych analiz („Wyniki”).

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Ustawa o ekonomii społecznej z 5 sierpnia 2022 r. wprowadza innowacyjne podejście do aktywizacji zawodowej osób marginalizowanych na rynku pracy poprzez wsparcie dla przedsiębiorstw społecznych. Stanowi dobrą podstawę do realizacji programów polityki rynku pracy, takich jak PGZ.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Ustawa stanowi solidną podstawę do wdrażania PGZ i wspiera rozwój lokalny oraz reintegrację społeczną, ale jej rzeczywista efektywność będzie zależała od głębokiego zrozumienia i dostosowania przepisów do zmieniających się potrzeb rynku pracy.

Transformacja energetyczna Unii Europejskiej w kontekście strategii Fit for 55 i REPowerEU

Karolina Klecha-Tylec, Agnieszka Pach-Gurgul, Marta Ulbrych — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem naukowym niniejszego artykułu jest odpowiedź na następujące pytania badawcze:

- jakie są założenia strategii Fit55 i REPowerEU;

- jaki jest wskaźnik uzależnienia UE od importu energii i jak zmienia się znaczenie Rosji;

- jaki jest postęp we wdrażaniu strategii REPowerEU i Fit for 55?

PROBLEM I METODY BADAWCZE: U podstaw transformacji energetycznej Unii Europejskiej leżą m.in. decyzje podjęte w ramach Porozumienia Paryskiego, którego celem jest zatrzymanie wzrostu średniej globalnej temperatury na poziomie 1,5-2°C w stosunku do poziomu z 1990 roku. Uzupełnieniem dotychczasowej ścieżki argumentacji, która opierała się na ochronie klimatu, jest potrzeba zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego po inwazji Rosji na Ukrainę i trwającej wojnie. Zastosowano szereg metod badawczych, w tym krytyczną analizę literatury przedmiotu, metody statystyki opisowej, a także metody tabelaryczne i opisowe oraz wykresy wraz z syntezą wniosków.

PROCES WYWODU: w pierwszej kolejności przedstawiono istotę współczesnej transformacji energetycznej oraz przegląd literatury w tym zakresie. Następnie podjęto próbę odpowiedzi na dylemat: transformacja energetyczna UE - postęp czy regres? W kolejnej części przedstawiono uwarunkowania i założenia strategii Fit for 55 oraz REPowerEU. Na koniec przedstawiono postępy w realizacji strategii Fit for 55 i REPowerEU.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ:

W odpowiedzi na wydarzenia na Ukrainie, UE uruchomiła plan REPowerEU mający na celu zmniejszenie zależności od rosyjskich paliw poprzez zmniejszenie zużycia energii, dywersyfikację dostaw i zwiększenie produkcji czystej energii. Przyspiesza on realizację strategii Fit for 55, której celem jest ograniczenie emisji CO2 o 55% do 2030 roku. Podczas, gdy pierwotnie plan obejmował stopniowe odchodzenie od rosyjskich węglowodorów, inwazja skłoniła UE do przyspieszenia dekarbonizacji, choć krótkoterminowe obawy o bezpieczeństwo energetyczne mogą ją spowolnić.

WNIOSKI:

Przeprowadzona analiza pozwoliła stwierdzić, że wojna na Ukrainie nie spowodowała odwrotu od zielonej transformacji energetycznej, wręcz przeciwnie, dodatkowo zmotywowała UE do podjęcia szeregu działań, w tym dekarbonizacji, określonych w strategiach Fit for 55 i REPower EU.

World Order Transformations and Sustainable Development Goals: Challenges and Opportunities for Disability Inclusion

Joanna Małecka, Dominik Czerkawski — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

RESEARCH OBJECTIVE: This study aims to investigate the intersection of world order transformations, sustainable development goals, and their implications for individuals with disabilities. It seeks to analyze how shifts in global governance structures and sustainable development agendas either include or marginalize people with disabilities.

THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The research problem focuses on the potential exclusion of people with disabilities from global development efforts amid evolving world orders and sustainable development initiatives. This study employs a qualitative approach, incorporating literature review, policy analysis, and case studies to examine the multifaceted dynamics involved.

THE PROCESS OF ARGUMENTATION: Through an examination of the historical context of world order transformations, an analysis of international development agendas, and an evaluation of their impact on individuals with disabilities, the study builds a nuanced argument. It explores how global governance structures can either facilitate or impede the inclusion of people with disabilities in sustainable development initiatives.

RESEARCH RESULTS: Findings indicate that, although notable progress has been made in recognizing disability rights within global development frameworks, significant gaps remain. Transformations in world order frequently fail to adequately address the diverse needs and experiences of individuals with disabilities, thereby perpetuating systemic inequalities.

CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The study concludes that a more inclusive approach to global governance and sustainable development is essential for ensuring the full participation and empowerment of people with disabilities. It underscores the need for policy coherence, intersectional approaches, and meaningful engagement with disabled communities in shaping development agendas. This research provides innovative insights into the complex interplay between global politics, sustainable development, and disability rights. It recommends prioritizing disability-inclusive policies, fostering partnerships with disability organizations, and integrating disability perspectives across all levels of decision-making to establish more equitable and sustainable development pathways.

Spółki z udziałem Skarbu Państwa – wyzwania prawne i faktyczne

Wojciech Arndt — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Artykuł omawia zagadnienie spółek z udziałem Skarbu Państwa. Funkcjonowanie tych spółek wymaga racjonalnego uzasadnienia, związanego z połączeniem działalności gospodarczej i realizacji interesu publicznego. Ta współzależność stanowi poważne wyzwanie dla organów tych spółek. Istotnym instrumentem jest tu nadzór właścicielski (corporate governance) sprawowany przez kompetentne organy państwa.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Poważnym wyzwaniem jest optymalizacja wyników finansowych przy jednoznacznym spełnianiu kryterium interesu publicznego jako istotnym wyróżniku polityki właścicielskiej państwa. Pojawia się przy tym problem jednolitego rozumienia interesu publicznego, co w warunkach demokracji wydaje się dość oczywiste. W artykule przedstawiono analizę pojęciową i teoretyczną pojęcia spółki z udziałem Skarbu Państwa. W badaniu wykorzystano analizę aktów normatywnych, rekomendacji wyspecjalizowanych organizacji oraz literatury przedmiotu.

PROCES WYWODU: W artykule przedstawiono podstawę prawną funkcjonowania omawianych spółek, z uwzględnieniem reformy zapoczątkowanej w 2016 r. Wskazano też najważniejsze problemy występujące w działalności nie tylko polskich spółek z udziałem Skarbu Państwa, które należy w znacznej mierze postrzegać jako wyzwania. W następnej kolejności rozwinięto najważniejszą kwestię podnoszoną wobec omawianych spółek, jaką jest ich niższa efektywność, z uwzględnieniem wybranych teorii ekonomicznych.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Sposobem na przezwyciężenie zasygnalizowanych problemów jest ujęcie ich w szerszej perspektywie prowadzącej do problemu arbitralności. Jest to zagrożenie występujące przede wszystkim po stronie politycznej. Decyzje polityczne dotyczące kwestii merytorycznych oraz kadrowych wobec omawianych spółek opierają się często na woli politycznej nieopartej na solidnych analizach. Ma to niewątpliwie negatywny wpływ na działalność spółek z udziałem Skarbu Państwa, zwłaszcza przy każdorazowej zmianie władzy.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Reforma rozpoczęta w 2016 roku była krokiem w kierunku uporządkowania omawianego obszaru i podkreślenia celu realizacji interesu publicznego. Obowiązujące przepisy prawne wymagają faktycznego czynnika, jakim jest wymóg racjonalności podejmowanych decyzji nadzorczych. Często są to decyzje polityczne, które wymagają rozumnego działania, pozbawionego ryzyka arbitralności.

Konfiguracja polityki publicznej w Polsce w świetle pojęcia ścieżki zależności

Andrzej Zybała — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem jest przeanalizowanie dominujących cech konfiguracji polityk/ działań publicznych (policy design), które podejmuje państwo w Polsce, gdy rozwiązuje problemy zbiorowe społeczeństwa.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zagadnieniem kluczowym jest rola tzw. ścieżki zależności w procesie formowania się dominującej konfiguracji działań publicznych. Metodą jest analiza wiodących nurtów kultury obecnych w Polsce uformowanych w przeszłości.

PROCES WYWODU: Wywody zaczynają się od scharakteryzowania pojęcia ścieżki zależności (path dependency) i jej oddziaływania na zasadnicze procesy wpływające na konfigurację polityki publicznej. Ma tu miejsce podkreślenie, że wzorce działań państwa uformowane w przeszłości oddziałują na działania w kolejnych czasowo okresach.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza wskazuje, że możemy mówić o znaczeniu zjawiska ścieżki zależności w kształtowaniu konfiguracji polityki publicznej. Ścieżka została uformowana w pewnym stopniu przez trendy kulturowe, które mają znaczące elementy antyracjonalistyczne. W efekcie organy państwa, programując działania publiczne, kładą często niewystarczający nacisk na wykorzystywanie zobiektywizowanych analiz problemów publicznych.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Kultura jako zbiór czynników egzogenicznych ma znaczny wpływ na wewnętrzne procesy w polityce państwa rozumianej jako rozwiązywanie problemów zbiorowości. Współkształtuje zachowania aktorów interwencji publicznych, ich stosunek do roli zobiektywizowanej analizy/wiedzy, roli instytucji, styl programowania i implementowania interwencji. Rekomenduje się wzmocnienie w państwie tych struktur, które powoływane są, aby generować wiedzę ekspercką pomocną w realizacji interwencji publicznych.

Duchliński, P. (2023). Spory moralne. Seria „Słowniki Społeczne”. W. Pasierbek, & B. Szlachta (Red.). Kra-ków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatia-num w Krakowie [recenzja]

Monika Stankiewicz-Kopeć — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

Redaktorzy znanej już czytelnikom serii „Słowniki Społeczne” – Wit Pasierbek i Bogdan Szlachta – w Słowie wstępu do kolejnego z tomów wydanego w jej ramach, pt. Spory moralne pod redakcją Piotra Duchlińskiego, zamieścili następujące słowa: Mamy nadzieję, że lektura prezentowanego tomu zadowoli Czytelników, dając Im nie tylko okazję zapoznania się z naukowymi ujęciami ważnych problemów, z którymi zmaga się współczesny człowiek i zmagają się współczesne państwa oraz społeczeństwa, ale także wgląd w trudne niekiedy zagadnienia współczesności dokonywany z perspektywy katolickiej (Pasierbek & Szlachta, 2023, s. 8)...

Po lekturze Sporów moralnych przyznaję, że książka ta posiada wiele walorów, które w istocie dają jej duże szanse na spełnienie tego oczekiwania.

Joanna Lubecka, & Maciej Zakrzewski (red.), (2023) Polityka historyczna. Seria „Słowniki Społeczne”. W. Pasierbek, & B. Szlachta (Red.). Kraków: Wydaw-nictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie [recenzja]

Adam Danek — pon, 30 gru 2024 00:00:00 +0000

Polityka historyczna jest dwunastym tomem renomowanej serii „Słowników Społecznych” ukazujących się pod redakcją Wita Pasierbka SJ i Bogdana Szlachty w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Zgodnie z przyjętą metodologią serii każdy z tomów stanowi wielopoziomową prezentację struktury wybranego obszaru problemowego (obszary tematyczne poprzednich tomów to: pedagogika religii, polityki publiczne, etyka polityczna, geopolityka, przedsiębiorczość, wielokulturowość, globalizacja i współzależność, studia kulturowe, bezpieczeństwo publiczne, spory moralne, humanistyka współczesna), począwszy od jego najbardziej pierwotnych, najgłębszych podstaw ontologicznych i teoretycznych po liczne zagadnienia szczegółowe należące do sfery praktycznych aplikacji. Tak skonstruowany został również tom poświęcony polityce historycznej, który rozwija problematykę tego zjawiska od najbardziej elementarnego poziomu, tj. od analizy filozoficznego podłoża polityki historycznej (zwłaszcza w hasłach o znaczeniu pojęcia pamięci dla polityki historycznej autorstwa Jakuba Greloffa oraz o aksjologicznym wymiarze polityki historycznej autorstwa Barbary Markowskiej-Marczak). Od niej też zacznijmy niniejszy krótki przegląd kwestii poruszonych w książce...