Horyzonty Polityki

Edytorial: Prawda, autorytet, polityka

Anna Teresa Budzanowska — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

Polityka od zawsze była areną walki o prawdę, a autorytet stanowił jej fundament, zapewniając legitymizację władzy i stabilność społeczną niezbędną do jej skutecznego sprawowania. Współczesny świat transformuje te pojęcia. Prawda – tradycyjnie pojmowana jako podstawa debaty publicznej – coraz częściej ulega erozji pod wpływem populizmu, postprawdy i dezinformacji. Rozwój technologii cyfrowych i mediów społecznościowych zmienił sposoby obiegu informacji, czyniąc je zarówno narzędziem emancypacji, jak i manipulacji. W tym kontekście kluczowe staje się pytanie: kto dziś sprawuje władzę nad prawdą?

Editorial: Truth, authority, and politics

Anna Teresa Budzanowska — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

Politics has always been a battleground for truth, with authority serving as its foundation—granting legitimacy to those in power and ensuring the social stability necessary for governance. However, the contemporary world is reshaping these fundamental concepts. Truth, once the bedrock of public debate, is increasingly eroded by populism, post-truth, and disinformation. The rise of digital technologies and social media has transformed the way information circulates, making it both a tool for empowerment and manipulation. In this evolving landscape, the question of who controls the truth has become more urgent than ever.

an ever...

Słowo o Redaktorze Naczelnym Ojcu Doktorze Wicie Pasierbku SJ

Horyzonty Polityki — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

Czasopismo naukowe Instytutu Nauk o Polityce i Administracji powstało w 2010 roku. Pierwszym redaktorem naczelnym był o. Wit Pasierbek SJ, ówczesny Dyrektor tegoż Instytutu. W grudniu 2024 ukazał się 53. numer „Horyzontów Polityki”, który był zarazem ostatnim numerem czasopisma wydanym pod kierunkiem Ojca Wita Pasierbka SJ. Z tej okazji pragniemy podziękować nie tylko jako zespół redakcyjny, ale również w imieniu władz Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, jak i Instytutu Nauk o Polityce i Administracji za 14 lat pracy na stanowisku redaktora naczelnego (2010–2024), które doprowadziły czasopismo do czołówki naukowych periodyków ulokowanych w dyscyplinie nauki o polityce i administracji....

Mit jako narzędzie edukacji politycznej – kazus starożytnej Grecji

Anna Ceglarska — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Artykuł koncentruje się na wykazaniu specyfiki mitu greckiego jako ważnego elementu greckiej paidei służącego kształceniu postaw obywatelskich.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Współczesne zainteresowanie mitem (Eliade, Malinowski, Durkheim, Dodds) najczęściej koncentruje się na analizach antropologicznych, kulturoznawczych czy literaturoznawczych, co prowadzi do upraszczającego traktowania mitu jako „opowieści fikcyjnej”, a przez to niemogącej konkurować z racjonalną wiedzą. To rozumienie nie przystaje do mitu greckiego, ignorując oryginalny kontekst kulturowy. W Grecji antycznej mit był elementem edukacji politycznej, dostarczającym wiedzy o typowym ludzkim działaniu (Arystoteles). Na drodze analizy stosunku do mitu w dziełach filozofów (Platon, Arystoteles) wykazane zostają podobieństwa między rolą mitu a założeniami współczesnej edukacji politycznej, kładącej nacisk na aktywność, zaangażowanie emocjonalne, współpracę. W artykule zastosowano hermeneutykę tekstów antycznych, wspartą analizą historyczno-filozoficzną.

PROCES WYWODU: W części pierwszej analizie została poddana poezja, jako składnik „filozofii spraw ludzkich”, a zarazem nośnik mitów i zawartej w nich wiedzy. W dalszej części dokonano rekonstrukcji rozumienia mitu w ujęciu antycznym. Ukazanie stosunku filozofów takich jak Platon i Arystoteles do mitu i mitotwórców pozwoliło nakreślić znaczenie mitu i jego roli w kształceniu kompetencji politycznych.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Właściwa interpretacja i ocena mitów greckich wymaga zrozumienia założeń ówczesnej poezji. W dobrym micie istotny był nie element fikcji, a zdolność uchwycenia specyfiki ludzkiego działania, która miała skłonić odbiorcę do namysłu i refleksji nad własnym postępowaniem, wyborami i relacjami społecznymi. Fikcja miała na celu abstrahowanie od konkretnych sytuacji oraz wzbudzanie emocji, a przez to zindywidualizowane oddziaływanie na osobę odbiorcy. Mit z uwagi na te zalety był uzupełnieniem filozoficznego curriculum.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Należy na nowo ocenić rolę mitów w edukacji politycznej, traktując je jako ważne elementy rozwoju kompetencji społecznych, które wpływają na współczesne życie polityczne. Namysł nad mitem w jego klasycznym rozumieniu może wzbogacić nie tylko antropologię, psychologię czy literaturoznawstwo, ale również nauki społeczne, przede wszystkim polityczne i prawne.

Literatura klasyczna w budowaniu autorytetu własnego Hieronima ze Strydonu

Marcin Wójtowicz — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ustalenie, od czego Hieronim ze Strydonu uzależniał ocenę wartości studiowania literatury klasycznej w perspektywie chrześcijańskiej i w jaki sposób wpływało to na umacnianie jego osobistego prestiżu.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy dotyczy interesującego zjawiska namysłu nad możliwością i zakresem korzystania z pism pogańskich przez wczesnochrześcijańskich autorów oraz implikowania ich treści w szeroko rozumianym dyskursie teologicznym. W celu zobrazowania zagadnienia została dokonana analiza źródeł pod względem filologicznym, a ich interpretacja ma charakter interdyscyplinarny.

PROCES WYWODU: Aby zrealizować cel badawczy, dokonuję analizy fragmentów trzech różnych pod względem taksonomii listów, w których Hieronim wyraża opinię o literaturze świeckiej. Spojrzenie na badane teksty dzięki skorzystaniu z metody porównawczej pozwala na dostrzeżenie dostosowywania wypowiedzi autora w zależności od charakteru listu, jego adresata i celu.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza wypowiedzi Strydończyka, dotyczących literatury klasycznej, w zaproponowanym w ramach artykułu materiale źródłowym dowodzi, że Hieronim konstruuje swoje opinie, kierując się przeznaczeniem danego listu i starając się, aby wypowiedzi wpisywały się w strukturę i cel listu (egzegetyczny, ekshortacyjny, apologetyczny). W następstwie tych działań mniej lub bardziej świadomie umacnia własny autorytet.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Mimo obszernej literatury przedmiotu odnoszącej się do historii Kościoła przełomu IV i V wieku wydaje się, że nadal pozostaje otwarta i nie w pełni zagospodarowana przestrzeń na dociekania dotyczące wpływu dziedzictwa pogańskiego na ugruntowujące swoją pozycję późno antyczne chrześcijaństwo.

Aparat władzy – uwagi na marginesie filozofii fotografii Viléma Flussera

Mariusz Wojewoda — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem naukowym niniejszego artykułu jest ukazanie zależności między komunikacją wizualną, szczególnie rolą aparatu fotograficznego i fotografii, a odbiorem zdarzeń politycznych przez widza.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zazwyczaj w badaniach koncentrowano uwagę na prawdziwości/nieprawdziwości bądź wiarygodności/ braku wiarygodności informacji lub skupiano się na analizie czynników manipulacyjnych w przekazie politycznym. Autor artykułu rozważa znaczenie aparatu fotograficznego w przekazywaniu informacji o charakterze politycznym. Tłem do podjętych rozważań jest analiza koncepcji czeskiego filozofa fotografii Viléma Flussera.

PROCES WYWODU: Punktem wyjścia będzie przedstawienie kontekstu omawianej problematyki, czyli kulturowej roli aparatu fotograficznego, oraz skrótowe omówienie myśli wybranych teoretyków fotografii, następnie przeanalizowana zostanie koncepcja fotografii jako aparatu władzy w ujęciu Flussera. Autor zwróci uwagę na zagrożenia związane z manipulacyjnym wykorzystaniem obrazów technicznych, wskaże na ograniczenia aparatu fotograficznego w procesie komunikacji. W końcowej części zostanie omówiona kwestia możliwej obrony przed zawłaszczającym wyobraźnię oddziaływaniem fotografii politycznej.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Autor artykułu pragnie obronić tezę, że władza nad wyobraźnią wizualną użytkowników mediów stanowi zasadniczy aspekt sprawowania władzy politycznej. Obrona przed destruktywnym oddziaływaniem zmanipulowanych obrazów cyfrowych wymaga od odbiorcy umiejętności czytania obrazów i krytycznego namysłu nad zawartym w nich przesłaniem marketingowym i politycznym.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Studia nad procesami odbioru przekazów wizualnych w mediach powinny stanowić ważny aspekt badań społecznych i politycznych. W tym sensie filozofię fotografii i mediów należy traktować jak ważny element współczesnej filozofii polityki.

Erozja pojęcia prawdy w amerykańskim życiu społeczno-politycznym: jej filozoficzne korzenie oraz współczesne epistemiczne i moralne konsekwencje

Agnieszka Hensoldt — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem tekstu jest krytyczna analiza zmian znaczenia pojęcia prawdy w amerykańskim pragmatyzmie (od Peirce’a do Deweya) oraz zjawisk w społeczeństwie amerykańskim będących wyrazem słabnącego przywiązania do wartości prawdy, prawdziwości i prawdomówności.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Rozumowanie oparte jest na dwóch założeniach: (1) o związku koncepcji filozoficznych (w tym przypadku koncepcji prawdy) z życiem społecznym oraz innymi dziedzinami kultury i nauki; (2) o wpływie refleksji filozoficznej amerykańskich autorów na życie obywateli amerykańskich przez cały długi wiek XX i początek XXI (Romano, 2013). Rozumowanie przeprowadzone zostało z użyciem dwóch metod: (1) metody pragmatycznej (badanie praktycznych konsekwencji koncepcji teoretycznych), (2) krytycznej analizy języka. Punktem wyjścia jest casus społeczeństwa amerykańskiego, jednak wyniki krytycznej refleksji zachowują swoją ważność w odniesieniu do wszystkich społeczeństw aspirujących do miana demokratycznych.

PROCES WYWODU: Pokazano, jak kolejne analizy oraz argumenty formułowane przez Peirce’a, Jamesa i Deweya owocowały w kulturze amerykańskiej coraz bardziej zrelatywizowanym wyobrażeniem na temat prawdy. Jednocześnie już w latach 20. XX wieku zjawisko relatywizacji i instrumentalizacji prawdy w dyskursie publicznym zostało zdiagnozowane przez Deweya. Proces ten postępował i w końcu został ujęty w pojęciu postprawdy. Analizie zostały poddane epistemiczne, moralne i polityczne skutki osłabienia wartości prawdy, prawdziwości i prawdomówności w szczególności w perspektywie ich konsekwencji dla funkcjonowania demokratycznej wspólnoty.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Pokazano mechanizm destrukcyjnego wpływu badanego zjawiska na konstytuowanie się i funkcjonowanie instytucji demokratycznych, co prowadzi do wniosku, że prawda, prawdziwość i prawdomówność są wartościami fundamentalnymi, a ich zanik w społeczeństwie demokratycznym nie może zostać zniwelowany w żaden sposób.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wnioski prowadzą do rekomendacji o charakterze teoretycznym (wykorzystanie narzędzi oferowanych przez Peirce’owski pragmatyzm) oraz praktycznym (wzmacnianie kultury dyskursu, która jest fundamentem instytucji demokratycznych wszystkich poziomów).

Polityka decentralizacji bezpieczeństwa. Wyzwanie czy konieczność

Tomasz Kuczur, Krzysztof Henryk Lewandowski — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Artykuł poświęcony jest kluczowemu zagadnieniu związanemu z funkcjonowaniem państwa jako całości i jego elementów składowych, czyli bezpieczeństwu. Celem jest ukazanie modelu zarządzania bezpieczeństwem w państwie poprzez decentralizację, określenie zalet i wad przyjętego modelu, a w konsekwencji wyartykułowanie koniecznych działań usprawniających zarządzanie bezpieczeństwem, jak również stworzenie warunków do dalszej dyskusji i sporów naukowych tym obszarze.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Obecny model zarządzania bezpieczeństwem opiera się na dualistycznym podziale zadań na administrację centralną i samorządową. Skutkuje to swoistą dychotomią i hierarchizacją w tym obszarze, niebędącą klasyczną decentralizacją, a jedynie dekoncentracją. W pracy wykorzystano metody dogmatyczno-prawną i obserwacyjną. Dokonano analizy paradygmatu bezpieczeństwa w zestawieniu z wnikliwą obserwacją rzeczywistości.

PROCES WYWODU: W ujęciu teoretycznoprawnym dokonano usystematyzowania pojęć bezpieczeństwa i decentralizacji. Następnie omówiono podmiotową strukturę zarządzania bezpieczeństwem i przypisane poszczególnym poziomom kompetencje w tym zakresie. Na ich podstawie wyartykułowano zalety i wady współczesnego modelu zarządzania bezpieczeństwem, które stały się bezpośrednim determinantem wskazania kierunków prac polityczno-legislacyjnych zmierzających do ulepszenia systemu zarządzania bezpieczeństwem.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza pokazała, że decentralizacja w bezpieczeństwie jest możliwa, wymaga jednak precyzyjnego określenia podziału kompetencji oraz stworzenia mechanizmów skutecznej koordynacji działań na różnych szczeblach administracji. Ostatecznym celem powinno być opracowanie zintegrowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem państwa, który będzie w stanie sprostać współczesnym wyzwaniom i zagrożeniom przy jednoczesnym poszanowaniu zasad demokratycznego państwa prawa.

WNIOSKI, INOWACJE, REKOMENDACJE: Decentralizacja odgrywa istotną rolę w kształtowaniu bezpieczeństwa państwa, proces ten posiada zarówno zalety, jak i przynosi wyzwania. Z jednej strony decentralizacja umożliwia bardziej elastyczne reagowanie na lokalne zagrożenia, z drugiej wiąże się z problemami, takimi jak trudności w koordynacji. Wydaje się, że alternatywą dla pełnej decentralizacji jest dekoncentracja przy zachowaniu centralnego nadzoru. Postulować należy zatem wyważenie decentralizacji i dekoncentracji.

Social Capital in The Perspective of Modern Challenges and Threats

Joanna Małecka — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

RESEARCH OBJECTIVE: Kapitał społeczny opiera się na wartościach wzajemnych relacji społecznych i zaufaniu jednostek, wspierając wzajemne osiąganie korzyści. Należy do terminu z pogranicza zarówno ekonomii, socjologii, etyki jak i zarządzania oraz prawa i moralności, które kształtowane są przez ogół relacji i interakcji zachodzących zarówno między ludźmi jak i w organizacjach.

THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: Problem badawczy polega zatem na analizie kierunku zachodzących zmian czynników wchodzących w skład kapitału społecznego. Stąd istotność uporządkowania kluczowych pojęć, omówienia klasycznych interpretacji oraz krytycznych opinie. Celem jest ukazanie mechanizmów wpływu kapitału społecznego na zjawiska społeczne, gospodarcze i polityczne.

THE PROCESS OF ARGUMENTATION: Kapitał społeczny jest istotny dla rozwoju społecznego i gospodarczego, ponieważ wspiera proces powstawania zaufania, koordynacji działań, chęci dzielenia się wiedzą i zasobami, przez co wzmacnia więzi społeczne. Zatem sprzyja wzrostowi jakości życia całego społeczeństwa w dwóch wymiarach: (1) obiektywnym: mierzonym poziomem zamożności, (2) subiektywnym (mierzonym poczuciem bezpieczeństwa i przynależności czy komfortu psychicznego).

RESEARCH RESULTS:

Wyniki badań sugerują, że chociaż poczyniono znaczne postępy w budowaniu kapitału społecznego w Polsce, nadal istnieją pewne luki, które nie są wyłącznie konsekwencją transformacji ustroju politycznego. Występowanie systemowych nierówności generuje bowiem coraz więcej pytań o etykę i zrównoważone działania.

CONCLUSIONS: Wyniki badań wskazują kapitał społeczny jako czynnik o fundamentalnym znaczeniu dla sprawnie i efektywnie działającego społeczeństwa opartego na: normach, zaufaniu i lojalności. Ewoluują bowiem te z państw, które stwarzają systemy spójności polityki gospodarczej zorientowanej na zrównoważonym rozwoju.

INNOVATIONS AND RECOMMENDATIONS: Badania wskazały rekomendacje działań sprzyjających zwiększenie kapitału społecznego. Wśród nich istotnymi są: kształtowanie nawyków kulturowych oraz rozszerzanie ról społecznych w organizacjach.

KEYWORDS: kapitał społeczny, wyzwania i zagrożenia, komunikacja społeczna, zachowania organizacyjne.

Nierówności ekonomiczno-społeczne w Unii Europejskiej

Iwona Pawlas, Barbara Danowska-Prokop — sob, 01 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem teoriopoznawczym jest zbadanie ewolucji podejścia do kwestii nierówności ekonomiczno-społecznych we współczesnej myśli ekonomicznej. Celem analitycznym jest zbadanie nierówności ekonomiczno-społecznych w Unii Europejskiej (UE) oraz rozpoznanie jej stanowiska.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym są nierówności ekonomiczno-społeczne w wymiarze teoretycznym oraz praktycznym. W trakcie badań wykorzystano metody: studiów literaturowych, analizy i konstrukcji logicznej, wielowymiarowej analizy porównawczej.

PROCES WYWODU: Proces wywodu obejmuje trzy elementy: 1. studium teoretyczne omawianego problemu na gruncie współczesnej myśli ekonomicznej; 2. rozpoznanie stanowiska UE wobec nierówności; 3. badania ilościowe nierówności ekonomiczno-społecznych w UE.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Nierówności znajdują się w centrum zainteresowań nauk społecznych, w tym ekonomii. Teoria ekonomii wyjaśnia przyczyny nierówności i wskazuje narzędzia ich ograniczania. Problem nierówności dotyczy także UE. UE dostosowuje środki mające na celu redukcję nierówności do warunków wewnętrznych i zewnętrznych.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Teoria ekonomii ewoluuje i determinuje narzędzia walki z nierównościami ekonomiczno-społecznymi. Nierówności w UE wynikają z dysproporcji w wymiarze dochodowym, zdrowotnym, zatrudnieniowym i sytuacji finansów publicznych. Niestabilność w gospodarce światowej oddziałuje na nierówności w UE i wymusza na UE wdrażanie nowych inicjatyw.

Le droit des brevets a-t-il besoin d’une définition d’invention nanotechnologique ? (1ère partie). L’absence de standardisation du concept d’invention nanotechnologique

Iwona Mika — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

L’OBJECTIF DE RECHERCHE : L’objectif scientifique de la première partie de l’article est d’analyser l’impact du manque de standardisation du concept d’invention nanotechnologique sur sa protection dans le domaine de la propriété intellectuelle.

LE PROBLÈME ET LES MÉTHODES DE RECHERCHE : Le problème essentiel de recherche consiste à déterminer quand une invention peut être considérée comme une invention nanotechnologique admissible à la protection en vertu du droit de la propriété intellectuelle, et si la standardisation du notion d’invention nanotechnologique pourrait faciliter son identification. Étant donné l’objectif de l’article, les méthodes analytique et dogmatique, ainsi qu’une revue de la jurisprudence, seront utilisées.

LE PROCESSUS D’ARGUMENTATION : Tout d’abord, des solutions nanotechnologiques ont été présentées comme un élément du domaine de la propriété industrielle, en tenant compte de la protection des secrets commerciaux et des droits de brevet. L’analyse s’est ensuite concentrée sur la nécessité d’incorporer une définition juridique d’ invention nanotechnologique dans le droit des brevets.

LES RÉSULTATS DE RECHERCHE : Le manque de définition standardisée d’une invention nanotechnologique a des implications pour sa protection en vertu du droit des brevets, notamment dans les recherches de brevets, l’examen des demandes de brevet et la solidité des brevets délivrés.

LES CONCLUSIONS, INNOVATIONS ET RECOMMANDATIONS : Définir correctement la notion d’invention nanotechnologique est important et nécessaire pour sa protection en vertu du droit de la propriété intellectuelle.

Wybrane neologizmy i związki frazeologiczne w języku prawniczym prawa karnego

Michał Grudecki — czw, 26 paź 2023 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Artykuł ma na celu analizę zjawiska tworzenia nowych słów oraz idiomów, opisujących istniejące bądź tworzone instytucje związane z zasadami odpowiedzialności karnej, zasadami wymiaru kary oraz typami czynów zabronionych.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Autor, wykorzystując metodę krytycznego przeglądu literatury oraz metody analizy słowotwórczej, dąży do ustalenia źródeł powstających neologizmów oraz związków frazeologicznych opisujących instytucje prawa karnego. Bada, czy istnieją jednolite zasady – zgodne z regułami panującymi w polszczyźnie – tworzenia tego typu słów i wyrażeń. Problemem badawczym jest kwestia, w jakim zakresie karnistyczne związki frazeologiczne spełniają cechy idiomów.

PROCES WYWODU: Po wprowadzeniu wyjaśnieniu podlegają zagadnienia ogólne, takie jak pojęcia neologizmu, związku frazeologicznego i idiomu. Następnie dokonane zostaje przedstawienie i omówienie neologizmów i związków frazeologicznych na gruncie okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną (kontratyp, eksces, ekskulpant, immunitet, obrona konieczna, stan wyższej konieczności, czynny żal). W dalszej części analogicznej analizie podlegają wyrażenia dotyczące okoliczności związanych z wymiarem kary (absorpcja, asperacja, amnestia, abolicja, czyn ciągły, ciąg przestępstw, realny zbieg przestępstw, realny i pomijalny zbieg przepisów). W ostatniej części artykułu powyższe zabiegi zostają zastosowane odnośnie do zapożyczeń jako nazw poszczególnych rodzajów przestępstw i zachowań, które wypełniają znamiona niektórych czynów zabronionych (stalking, grooming, ghostwriting, gaslighting, stealthing i racolage). W podsumowaniu zostaje złożona propozycja nowego określenia na okoliczność wyłączającą karalność.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza naukowa potwierdziła stawiane hipotezy. W karnistycznym języku prawniczym następuje ekspansja zwrotów obcojęzycznych. Neologizmy określające okoliczności wyłączające karalność są tworzone głównie z wykorzystaniem prefiksów negacyjnych, również o proweniencji łacińskiej. Źródłosłów niektórych związków frazeologicznych może zostać ustalony, lecz pewne z nich mogą wykazywać cechy idiomów – np. czynny żal.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Artykuł jest poświęcony zagadnieniu jeszcze nieopracowanemu w polskiej nauce prawa karnego. Brakuje publikacji, której celem byłoby dokładne zbadanie procesu powstawania neologizmów oraz idiomów w zakresie prawa karnego oraz ich charakterystyki. Jednocześnie autor tekstu rekomenduje używanie stworzonego określenia na okoliczność wyłączającą karalność – ekspenant.

Kwantyfikacja zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa. Indeks ryzyka geopolitycznego dla Polski w XXI w.

Grzegorz Waszkiewicz — sob, 15 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Zaproponowanie uniwersalnej miary służącej kwantyfikacji zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa, ich poziomu i dynamiki.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Reaktywacja zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa zmusza państwa narodowe do przeciwdziałania ich materializacji, zaś powodzenie strategii odstraszania jest uzależnione od znajomości charakteru i skali zagrożeń. Niestety pomiar zjawisk z obszaru bezpieczeństwa nastręcza licznych trudności. Dlatego dążąc do zgłębienia problemu, wykorzystano przegląd literatury krajowej i zagranicznej, analizę danych statystycznych oraz metodę korelacji rang Spearmana.

PROCES WYWODU: W części teoretycznej tekstu, po krótkiej charakterystyce bezpieczeństwa jako stanu i procesu, przedstawiono rolę modelowania w wyjaśnianiu zależności pomiędzy zjawiskami bezpieczeństwa. Następnie, traktując bezpieczeństwo zewnętrzne jako zmienną objaśniającą, wykorzystano indeks ryzyka geopolitycznego dla wyrażenia ilościowego poziomu zagrożeń pochodzących ze środowiska międzynarodowego. W empirycznej części pracy poddano analizie miesięczne wartości indeksu dla Polski, aby sprawdzić, czy reagował on na rzeczywiste zagrożenia bezpieczeństwa w latach 2000–2023. Następnie, wykorzystując wskaźniki dla Polski i Węgier, porównano zbieżność dynamiki indeksów pomiędzy krajami.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Indeks ryzyka geopolitycznego jest uniwersalną miarą bezpieczeństwa zewnętrznego, wyrażającą poziom oraz dynamikę zagrożeń (i wyzwań) militarnych i paramilitarnych.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wskaźnik może służyć do badań porównawczych, a także do modelowania procesu bezpieczeństwa państwa. Indeks może być również użyteczny do monitoringu zagrożeń w procesie zarządzania bezpieczeństwem.

Współdziałanie państwa i Kościoła katolickiego w zakresie realizacji Krajowego Planu Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026

Michał Służalec — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem naukowym jest przeprowadzenie analizy znaczenia roli Kościoła katolickiego w obszarze realizacji Krajowego Planu Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026. Proces ma doprowadzić do ustalenia, czy Kościół katolicki ma legitymację do współdziałania w realizacji zadań określonych w Krajowym Planie.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym jest brak wskazania Kościoła katolickiego jako podmiotu uprawnionego do współdziałania w obszarze nakreślonym przez Krajowy Plan Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026. Wobec tego zachodzi potrzeba ustalenia, czy mimo braku jego ujęcia jest on uprawniony do aktywności. Wykorzystywane metody badawcze to dogmatyczno-prawna, studium przypadków oraz analiza dokumentów.

PROCES WYWODU: Aby możliwe było udzielenie odpowiedzi na postawiony problem badawczy, zaszła potrzeba ustalenia źródła powinności współdziałania Kościoła katolickiego z państwem dla dobra małoletnich. Odwołano się do podstawowych zadań państwa oraz misji Kościoła. Kolejno zweryfikowano obowiązujące zobowiązania wynikające z Krajowego Planu Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026. Odniesiono się do miejsca i roli Kościoła katolickiego w tym obszarze. Wskazano samodzielne formy aktywności Kościoła katolickiego w obszarze prewencyjnym. Zakończenie prezentuje poczynione ustalenia w kontekście powinności Kościoła katolickiego do realizacji Krajowego Planu.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Mimo braku wskazania Kościoła katolickiego jako podmiotu współpracującego z organami władzy publicznej w realizacji zadań wynikających z Krajowego Planu Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026, jest on uprawniony do działania dla dobra dzieci również w tym obszarze.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Przyszłe regulacje powinny uwzględniać bezpośrednie wyartykułowanie możliwości współdziałania organów władzy publicznej z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, a nie tylko z organizacjami pozarządowymi. Brak ich wskazania w treści Krajowego Planu Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich na lata 2023–2026 może powodować wątpliwości interpretacyjne i bezpodstawne ograniczanie ich aktywności w tym obszarze.

Intuicje moralne osób o różnych poglądach ekonomicznych i ich znaczenie w polskim podziale ideologicznym

Natalia Brzozowska, Jacek Prusak — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Zaprezentowano wyniki badań nad związkiem intuicji moralnych z poglądami ekonomicznymi Polaków. Dodatkowo sprawdzono istnienie związku między autodeklaracją orientacji politycznej a jej wystandaryzowanym pomiarem. Ograniczono się wyłącznie do ekonomicznej orientacji politycznej jako luki badawczej w literaturze przedmiotu, gdyż temat przekonań obyczajowych i fundamentów moralnych był już eksplorowany.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy dotyczył kwestii różnic pomiędzy osobami o lewicowych i prawicowych poglądach ekonomicznych pod względem intuicji moralnych związanych z różnymi fundamentami moralnymi i tym, jak rozumieją oni lewicową i prawicową orientację polityczną. Badanie miało charakter ilościowy o charakterze korelacyjnym. Uczestnikami badania było 328 osób zrekrutowanych w doborze opartym na ochotnikach. Do pomiaru zmiennych użyto Kwestionariusza kodów moralnych (MFQ-PL) oraz Kwestionariusza przekonań politycznych (KPP).

PROCES WYWODU: Sformułowano dwie hipotezy: Osoby o prawicowych poglądach ekonomicznych podczas formułowania sądów moralnych doświadczają słabszych intuicji związanych z fundamentami troski i sprawiedliwości niż osoby o lewicowych poglądach (H1). Określenia „prawicowy” i „lewicowy” w większym stopniu odnoszą się do obyczajowości niż ekonomii w autodeklaracjach orientacji politycznej Polaków (H2). Do zweryfikowania hipotez użyto odpowiednich testów statystycznych.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Uzyskane wyniki potwierdziły obie hipotezy. Możliwym wyjaśnieniem pierwszej jest odwołanie się do zależności pomiędzy ekonomiczną prawicowością a orientacją na dominację społeczną. W przypadku fundamentu troski różnice mogą wynikać z dominacji społecznej, a w przypadku fundamentu sprawiedliwości ze sposobu zoperacjonalizowania tej zmiennej w kwestionariuszu. W przypadku drugiej hipotezy należy wziąć pod uwagę specyfikę polskiej transformacji społecznej.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Pytając o poglądy polityczne Polaków w kategoriach lewicowości i prawicowości, uzyskamy odpowiedź informującą w większym stopniu o poglądach obyczajowych niż o orientacji ekonomicznej. Prawdopodobnie wyjątek mogą stanowić męscy respondenci. Dalsze badania powinny uwzględnić eksperyment lub badanie w planie podłużnym, przeanalizować zmienne socjodemograficzne jako moderatory, być reprezentatywne oraz lepiej uchwycić semantykę pojęć „lewica” i „prawica”.

Classification and Assessment of Measures Adopted to Reduce the Adverse Impact of the COVID-19 Pandemic on Agriculture

Michał Wielechowski, Andrzej Jędruchniewicz — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem pracy jest opracowanie katalogu podstawowych instrumentów wdrożonych w celu łagodzenia skutków pandemii Covid-19 w rolnictwie, a następnie ocena ich zalet i wad.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym problemem badawczym jest identyfikacja i klasyfikacja podstawowych instrumentów wdrażanych w celu łagodzenia skutków pandemii w rolnictwie oraz ich krytyczna ocena. Badanie przeprowadzono w oparciu o przegląd literatury, dane OECD, a dodatkowo uwzględniono wiedzę i doświadczenie autorów.

PROCES WYWODU: Proces wywodu obejmuje kolejno: kompleksowy przegląd istniejącej literatury na temat instrumentów wdrożonych w celu łagodzenia skutków pandemii COVID-19 w rolnictwie, przedstawienie metodologii badań, identyfikację i klasyfikację głównych kategorii instrumentów wsparcia publicznego stosowanych podczas pandemii, ocenę ich zalet i wad oraz przedstawienie wniosków i rekomendacji.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wyróżniono osiem kategorii instrumentów, tj. wsparcie finansowe, wsparcie łańcucha dostaw i rynku, wsparcie pracy, wsparcie polityki, wsparcie technologiczne, ulgi podatkowe, wsparcie badań i rozwoju oraz środki bezpieczeństwa żywności. Pomoc finansowa zapewnia istotną ulgę, ale niesie ze sobą ryzyko zależności i nierównej alokacji. Wsparcie łańcucha dostaw obiecuje stabilność rynku, ale może napotkać przeszkody operacyjne. Inicjatywy na rzecz rynku pracy eliminują niedobory siły roboczej, ale mogą wiązać się z kosztami długoterminowymi. Środki polityczne zapewniają szybką reakcję, ale mogą prowadzić do zmian regulacyjnych. Postęp technologiczny zwiększa wydajność, ale wiąże się z kwestiami dostępności i kosztów. Ulgi podatkowe i wsparcie badań przynoszą odpowiednio natychmiastowe i przyszłe korzyści, ale wymagają ostrożnego zarządzania. Wysiłki na rzecz bezpieczeństwa żywności są niezbędne dla ciągłości, ale wymagają zrównoważonego planowania.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Analiza podkreśla potrzebę zrównoważonych, dobrze skoordynowanych strategii, programów i instrumentów, które odpowiadają na różnorodne potrzeby i wyzwania w sektorze rolnym podczas kryzysów pandemicznych. Badanie wpisuje się w toczący się dyskurs na temat reakcji politycznych na globalne kryzysy i ich zastosowań w poszczególnych sektorach. Zapewnia wiedzę decydentom i zainteresowanym stronom i może stanowić podstawę dla przyszłego rozwoju polityki.

Entrepreneurship and economic effects of innovation policy of the European Union: international trade and economic growth

Wanda Dugiel, Izabela Kowalik — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

RESEARCH OBJECTIVE: The aim of the article is to present the effectiveness of the European Union’s innovation policy for economic growth in the Member States, taking into account the dynamics and growth of export potential and the competitiveness of exports of European companies and the level of entrepreneurship.

THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: Based on the theory of international trade, the article examines the effectiveness of the innovation policy, as a result of which the EU countries achieve benefits, by increasing the level of exports and increasing the level of competitiveness in international trade. The article identifies geographic clusters and enterprises located in a given geographic region that benefitted from the Europe 2020 program and A New European Innovation Agenda, as part of the European Union’s innovation policy.

THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The article uses the example of EU funds under the Europe 2020 program and A New European Innovation Agenda to present a theoretical review of the relationship between exports and the development of innovations in the economy, determining the specialization and competitiveness in international trade.

RESEARCH RESULTS: The export potential of EU Member States results from the competitiveness of SMEs operating on the global market, which is why state intervention in the form of innovation policy at the supranational and regional level is necessary. The innovation policy of the European Union has enabled increasing the level of exports of EU Member States and increasing the competitiveness of products manufactured in clusters.

CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: An important problem to be examined is the issue of creative destruction in the sense of Schumpeter, an increase in the level of innovations/innovativeness should lead to an increase in the technological progress (patents) of companies and the economic growth of industries.

Lubecka, J., & Zakrzewski, M. (2023). Polityka histo-ryczna. Seria „Słowniki Społeczne”. W. Pasierbek & B. Szlachta (Red.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie [recenzja]

Konrad Meus — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

Wraz z nastaniem transformacji polityczno-ustrojowej w Polsce zagadnienie polityki historycznej wróciło do łask polskiej humanistyki oraz nauk społecznych. Opowieść o przeszłości Polski, Polaków oraz – szerzej – Europy i Europejczyków zyskała wymiar utylitarny. Dyskurs na temat polityki historycznej pojawił się w przestrzeni publicznej i był kontynuowany – jak trafnie zauważa Katarzyna Kącka z toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika – na co najmniej trzech płaszczyznach: politycznej, intelektualnej oraz akademickiej (Kącka, 2015, s. 60). Początkowo debata na temat polityki historycznej, niestety, została zdominowana przez ludzi ze świata polityki. Za sprawą przekazów medialnych można było odnieść – całkiem słuszne – wrażenie, że pozostałe dwa przenikające się nawzajem formaty intelektualny i akademicki oddały pole politykom. Ci ostatni zresztą, nierzadko opierając się na – niewłaściwie rozumianej – polityce historycznej, budowali własne narracje mające służyć doraźnym celom politycznym i pomijali przy tym interesy narodowe....

Dzwończyk, J. (2024). Dwie dekady polskiego populizmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego [recenzja]

Krzysztof Łabędź — nie, 30 mar 2025 00:00:00 +0000

Problematyka, której opracowanie podjęła Autorka recenzowanej książki, należy do najważniejszych i najbardziej aktualnych kwestii dotyczących współczesnych systemów politycznych, szczególnie mających charakter demokratyczny. Odpowiedzi na szereg pytań dotyczących wpływu populizmu na funkcjonowanie systemów politycznych, jego relacji z demokracją oraz dalszego przebiegu tych procesów w przyszłości formułuje wielu badaczy na całym świecie. W większości są one pesymistyczne z punktu widzenia zasad demokracji liberalnej, a tym samym stawiają pod znakiem zapytania dalsze trwanie systemów demokratycznych, gdyż korzystając ze słów wielu uczonych, demokracja jest albo liberalna, albo jej nie ma. Te i inne kwestie pojawiają się, oprócz rozważań o charakterze definicyjnym i systematyzującym problematykę, już na pierwszych stronach recenzowanego opracowania. Ważność przedmiotu zainteresowań J. Dzwończyk nie ulega zatem wątpliwości, a warto dodać, że populizmem Autorka interesuje się od kilkudziesięciu lat, jest jedną z prekursorek badań w tym zakresie, co zresztą owocuje bardzo dobrą orientacją w omawianych zagadnieniach oraz w literaturze przedmiotu....